Een natie op de tekentafel

'

1945, 17 juli, Potsdam, Duitsland

Op deze datum begon wat later in de geschiedenisboeken bekend zou komen te staan als de conferentie van Potsdam. De landen Groot-Brittannië, de Verenigde Staten van Amerika en de Sovjet-Unie werden op de bijeenkomst door hun politieke leiders vertegenwoordigd. Er namen geen andere landen, die zich gedurende de Tweede Wereldoorlog aan de zijde van de geallieerden geschaard hadden, aan deze samenkomst deel. Het congres vond plaats op het slot Cecilienhof, nabij de stad Berlijn, om op twee augustus van hetzelfde jaar te eindigen. Er stonden nog onbesproken punten op de lange agenda, die tijdens de later geplande maar nooit meer plaats gevonden definitieve vredesconferentie aan bod moesten komen. Een gevolg daarvan was wel dat Oost-Pruisen formeel door de geallieerden werd ontbonden. Op basis van een discutabel artikel in het Akkoord van Potsdam, beschouwd Rusland het Duits grondgebied tot op de dag van vandaag als compensatie voor de geleden verliezen gedurende de Grote Vaderlandse Oorlog. Vele miljoenen slachtoffers waren hierbij te betreuren, maar een legale of historische gerechtvaardigde basis voor deze claim ontbreekt verder. De provincie van het Duitse Rijk hield eenvoudig op met bestaan. De al eeuwen oude naam Pruisen naam verdween plotsklaps van de landkaarten, de grenzen verschoven en in de daarop volgende jaren werd ook een ruime meerderheid van de bevolking verdreven uit het aan de Sovjet-Unie toegewezen gebied. De verdrevenen hadden daarbij geen enkele compensatie voor de achtergelaten bezittingen in het vooruitzicht.

Door het Rode leger werd, met wisselend succes, allerlei activiteiten ondernomen om de Pruisische geschiedenis voorgoed uit te wissen. De soldaten werden geïnspireerd door de nog levendige herinneringen aan de oorlog om de Duitse cultuur met minachting te behandelen. Protesten van historici haalden weinig meer uit, tot zover ze deze al hardop durfden te uiten. Begraafplaatsen ploegde men zonder enig respect voor de doden om. Standbeelden werden van de betonnen voeten gehaald en omgesmolten. Zelfs oude kerken en kastelen moesten het in veel gevallen ontgelden. De dikke muren uit vroegere tijden waren niet bestand tegen de honderden kilo's aan gebruikte explosieven. Met het weinige wat daarna nog overbleef werd ook alles behalve zorgvuldig omgesprongen. Oude, architectonisch waardevolle gebouwen lieten de autoriteiten eenvoudig verkrotten tot in latere jaren de sloophamer er wel aan te pas moest komen. Voornamelijk Russen en kleinere groepen van Wit-Russen en Oekraïners herbevolkten het door de Sovjet-Unie geannexeerde gebied aan de Oostzee.

Na het overlijden van Michail Ivanovitsj Kalinin, voorzitter van het Presidium van de Opperste Sovjet, kreeg het gebied op 4 juli 1946 zijn huidige naam Kaliningrad. Ook de in 1255 opgerichte stad Königsberg zou deze naam gedurende zijn verdere bestaan dragen. De overige dorpen en steden zouden tussen de herfst van 1947 en de zomer van 1950 eveneens naamsveranderingen ondergaan.

Het gevolg is dat er in het dagelijks leven van de lokale bevolking nu Russisch wordt gesproken. De belangrijkste godsdienst is, ondanks het in het verleden streng door de communisten nagestreefde atheïsme, het Russische Orthodoxe geworden. Er is weinig meer wat de eerste kolonisten en de na hen gekomen generaties van Kaliningraders nog herinnerd aan het Pruisische verleden. Al zijn inmiddels onder het afbrokkelende asfalt de nog door Duitse arbeiders gelegen keien weer te zien. In een kerk is er op een gebrandschilderd raam nog steeds de vroegere naam van de stad te lezen. Terwijl dit eveneens van toepassing is op de duurzame putdeksels. Als een nog altijd zichtbaar bewijs van Duitse degelijkheid.

1991, 25 december

Voor duizenden Duitsers op gevorderde leeftijd was en bleef het ook nadien een memorabele dag. De abrupte ineenstorting van de Sovjet-Unie bood hen de unieke kans om naar Oost-Pruisen terug te keren. Nadat de Russen gedurende tientallen jaren de grens angstvallig gesloten hadden gehouden, konden de Duitsers deze ditmaal als vakantiegangers weer passeren. Het grootste obstakel voor de gedreven Duitsers om hun droom te laten vervullen was de Russische bureaucratie. De beruchte faam van de ambtenarij bleek welverdiend te zijn en werd met terugkerende regelmaat waargemaakt.

Om eenmaal over de grens er vervolgens vaak gedesillusioneerd achter te komen dat voor velen van hen het vroegere Oost-Pruisen onherkenbaar was veranderd. De vervagende herinneringen van het verleden en de meegenomen foto's kwamen zelden meer overeen met de werkelijkheid. Ook bleken zelfs na zoveel decennia nog steeds locaties in de Russische oblast te bestaan waar buitenlanders nog altijd werden geweerd. Voor veel Duitsers bleef het bij een vakantie, om na hun terugkeer vaak weer opgelucht adem te halen bij thuiskomst. De tussenliggende jaren hadden hen vervreemd van de Russische provincie, dat ze eens hun geboortegrond hadden kunnen noemen. De al eerder plaats gevonden formele erkenning door de Duitse Bondsregering van de huidige grenzen werd nu ook door deze generatie met meer gelatenheid geaccepteerd.

De weinige Duitsers die zich er nadien daadwerkelijk vestigden waren in de meeste  gevallen van oorsprong geboren in Rusland. In eerste instantie gebruik makend van het recht op basis van aantoonbaar Duits bloed in de aderen om naar de Bondsrepubliek Duitsland te emigreren. Hier bleek het echter voor deze Wolga-Duitsers minder makkelijk te zijn om te aarden, dan door hen aanvankelijk was aangenomen. De autochtone bevolking behandelden in veel gevallen deze Duitsers, vanwege de taalbarrière, als vreemdelingen. In een gemengd huwelijk kreeg alleen diegene van Duitse origine een uitkering en dat was zelden voldoende om daar het hele gezin van te kunnen onderhouden. Ook stak bij een aantal van hen de heimwee op. Voor velen van hen voldoende redenen om de plannen voor de toekomst bij te stellen en opnieuw te gaan verhuizen. In de Russische Federatieve Republiek Kaliningrad waren de Rusland-Duitsers als vakarbeiders echter meer dan welkom. Duizenden van hen vestigden zich hier. Ze brachten hun eigen religie met zich mee en bouwden Lutherse kerken, ondanks lobbyisten van de Russisch orthodoxe kerk in de plaatselijke politiek om dit tegen te gaan.

De Russen zelf bleken minder makkelijk bereid te zijn om de schok die deze dag hen had bezorgd en de hier uit voortvloeiende gevolgen te accepteren. De oblast Kaliningrad was in het noorden, oosten en zuiden afgesneden van het Russische moederland door de landen Polen en Litouwen en veranderd in een exclave. De Russische Federatie, de opvolgerstaat van de Sovjet-Unie, kon de Russische provincie alleen nog ongehinderd bereiken door de Oostzee als waterweg te gebruiken. De strategische rol die het voor de Russische strijdkrachten gedurende de Koude Oorlog vervulde bleef vrijwel ongewijzigd. In de jaren die hierop volgden verergerde de situatie nog verder voor de inwoners. De al reeds gemaakte plannen en gedane investeringen maakten geen einde aan de politieke, economische en ecologische moeilijkheden. De toekomst van de Russische provincie blijft onzeker en in schaduwen gehuld.

 

2008, 8 augustus, televisiestudio, Hilversum, Nederland

Slechts flarden van wat de presentatrice vertelde drongen tot de man achter een camera door. Hij had zijn hoofdtelefoon er iets voor verschoven om dit mogelijk te maken. Er zijn veel mensen nodig om een live-uitzending op televisie te realiseren. Meer dan Sander zich vooraf had gerealiseerd, voor hij als cameraman deel uit ging maken van de vaste crew van de televisiestudio. Hij deed het nu al enige jaren en het werk beviel hem. Hij hoorde de vrouw praten over Georgië, de Russische Federatie en de strijd die in de Kaukasus tussen deze twee landen was uitgebroken, zonder dat er sprake was van een officiële oorlogsverklaring. De vorige dag had de VN secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Ban Ki-moon, zijn bezorgdheid geuit over de escalatie van het geweld en alle betrokken partijen opgeroepen om zich te onthouden van acties. Hier werd iedereen nog eens door de presentatrice met een smadelijke glimlach om deze naïviteit aan herinnert.

Wat ze buiten het nieuws hield was dat de VN veiligheidsraad, op aandringen van Rusland, in een spoedzitting bij elkaar gekomen om de noodsituatie in Georgië te bespreken. De Russen faalden om een overeenkomst te bereiken, dat een onmiddellijk einde moest maken aan de strijd tussen de Georgiërs en de separatisten. Zonder aan opgeven te denken diende de Russische delegatie voor het einde van de dag een resolutie in gevolgd door nog twee anderen de dag daarna, maar allemaal zonder enig merkbaar resultaat. Elke poging om tot een staakt het vuren te komen werd tegengewerkt door de VN-ambassadeur Irakli Alasania van Georgië en daarin werd hij gesteund door de vertegenwoordigers van de Verenigde Staten van Amerika en Groot-Brittannië. Zelfs een beschuldiging geuit door de voorzitter van de Algemene Vergadering aan het adres van Georgië leek weinig indruk op de aanwezigen te maken. Het door Georgië toegepaste geweld tegen Zuid-Ossetië zou verder gaan. Aan deze informatie besteedde de presentatrice geen tijd, ondanks het idealistische streven van de regisseur om het nieuws van verschillende kanten te belichten. Het werd eenvoudig niet gedeeld met de duizenden mensen die haar programma bekeken. Alleen bij de betrokken mensen en degenen die zich erin verdiepten was dit bekend.

Sander luisterde op het moment naar de instructies van de regisseur vanuit de controlekamer en zoomde verder in op het gezicht van de presentatrice. Het was verbazingwekkend hoe goed de zesendertig jarige vrouw er elke keer weer uit zag nadat ze de make-up ruimte had verlaten. Zelfs dan glimlachte ze niet, maar als de camera's op haar waren gericht toonde de presentatrice plotseling een mooie rij, parelwitte tanden. Het was bijna elke keer alsof ze in een reclame voor tandpasta zat, zo wit als haar tanden waren. Voor even leek ze dan een hartelijk mens. Zolang tenminste als de nieuwsuitzending duurde en de vrouw weer helemaal zich zelf kon zijn. Commentaar gevend op het camerawerk, de verlichting, het decor en al de mensen die zij verantwoordelijk hield voor de gebrekkige vooruitgang in haar carrière. Op alles eigenlijk wat ze maar kon bedenken uitte de vrouw kritiek, zonder ooit een blik in de spiegel te willen werpen.

Blijkbaar had zij er geen behoefte aan om in harmonie te werken met de mensen, die zij als haar minderen beschouwde, maar tegelijk ook nodig had om het programma mogelijk te maken.

Er werd overgeschakeld op een andere camera. Op de televisie zou de weerman te zien zijn. Het enige wat Sander zag was de presentatrice achter een soort van bureau, die met de hem zo bekende afkeurende blik om zich heen keek. Ongeduldig wachtend tot de weerman klaar was. Daarna zou zij weer aan de beurt komen om afscheid te nemen van de kijkers. Soms wenste hij wel eens dat de mensen thuis hetzelfde zouden zien als hij. Dan zou haar populariteit onder de kijkers wel afnemen, vermoedde Sander. De weerman rondde zijn praatje af en haar onnatuurlijk brede glimlach werd weer zichtbaar. Ze sloot het programma met de gebruikelijke woorden af.

Sander nam peinzend de hoofdtelefoon af en streek met een hand over zijn gemillimeterde haar. Het was veel beter om positief te denken. Hij deed zijn werk goed en zij kon hem met geen enkel woord van het tegendeel overtuigen. Hoezeer ze ook haar best zou doen en dat gebeurde helaas geregeld. Hij was bijna even onpopulair bij haar als de regisseur.

"Hé, cameraman."

Het zag er naar uit dat de dochter van de directeur vandaag opnieuw een poging ging wagen om het zelfvertrouwen van de vier jaar jongere Sander een deuk te bezorgen.

De weerman schudde zijn hoofd, maar was verstandig genoeg om zich snel terug te trekken. Opgelucht dat hij ditmaal niet het onderwerp van haar venijn was geworden. Vanuit zijn ooghoek zag hij de cameraman gewoon verder gaan waar hij mee bezig was. Alles in gereedheid brengend voor het volgende programma.

"Hé, cameraman." Ook ditmaal voelde de presentatrice zich volkomen genegeerd door het uitblijven van een reactie bij de man, tot ze noodgedwongen zijn voornaam gebruikte.

Waarom ze hem zo vaak moest hebben, kon niemand in de studio met zekerheid verklaren, maar er werd vaak genoeg naar gegist. Misschien had het met zijn weinig opvallend uiterlijk te maken. Sander was iemand die met zijn gemiddelde postuur moeiteloos in de anonieme mensenmassa kon opgaan, maar helemaal vergeten werd hij na een introductie zelden.

Hij zou het allemaal met een rechte, bijna stijve houding en een stoïcijns gezicht ondergaan, tot er na de waterval van deprimerende opmerkingen wederom een scheve grijns op zijn gelaat verscheen. Het maakte haar, zoals Sander heel goed wist en de weerman eveneens vermoedde dat de cameraman het bewust deed, altijd furieus.

 

Kaliningrad, Russische Federatieve Republiek Kaliningrad

Geamuseerd las de man een artikel in de krant. Het was zijn gebruikelijke ochtendritueel en Shurik nam er altijd uitgebreid de tijd voor. Naast hem lag een stapel aan kranten, die hij gericht zou afzoeken. Het was een vreemde mix van Russische, Europese en zelfs Amerikaanse kranten waarin vaak dezelfde onderwerpen van geheel verschillende kanten werden belicht. Het was iets waar zijn vrouw zich mateloos aan ergerde, omdat hij al snel de hele eettafel voor zich zelf opeiste en ze zelfs wel eens eindigde met het bord op haar schoot, maar sinds de scheiding hoefde de man zich daar niet meer om te bekommeren. Het was iets dat Shurik uitstekend was bevallen. Hij verwijtte al zijn grijze haren immers aan haar bestaan. Al was hij vanwege zijn politieke functie wel verplicht tegenover de buitenwereld de scheiding te betreuren. In werkelijkheid had hij nauwelijks zijn best gedaan om het huwelijk in stand te houden. Hij dacht zelfs eerlijk gezegd nauwelijks meer aan zijn ex en was blij dat er geen kinderen uit het huwelijk waren voort gekomen.

"Václav, Václav, toch." Shurik schudde ontstemd het hoofd. Hij had de voornaam van de Tsjechische president uitgesproken alsof het een stout kind betrof. Václav Klaus had voor de aanwezige pers verklaard dat het eerder genomen besluit van het Westen om Kosovo als een autonome staat te erkennen de acties van Rusland in Georgië rechtvaardigt. Hij zei ook bang te zijn voor het precedent dat het Westen met Kosovo heeft geschapen. Het zou gevolgen op de lange termijn hebben, verspreid over de hele wereld waar regio's zijn met separatistische minderheden. Hij verwierp ook het idee dat het conflict tussen Georgië en Rusland een sterk argument is voor de installatie van een Amerikaanse radar basis in de Tsjechische Republiek, als onderdeel van een raketafweersysteem.

"Ik weiger deze wijdverbreide, vereenvoudigde interpretatie te aanvaarden, die schildert de Georgiërs als de slachtoffers af en de Russen als de schurken," las Shurik met een ernstig gezicht hardop voor. Hij deed het volkomen onbewust, alsof er nog iemand anders in het vertrek was die luisterde.

"Jij maakt je vast niet populair bij je collega’s in Europa, Václav." Het had in de donkere ogen van Shurik zelfs veel weg van een regelrechte politieke zelfmoord. De Tsjechische president had er in zijn beleving veel beter aan gedaan om zijn mening voor zich te houden. Toch had hij er bewondering voor. Mensen in dergelijke functies waren vaak omringd door genoeg mensen die hem van advies konden voorzien. Zouden al deze mensen zo onvoorzichtig in hun uitlatingen zijn of had Václav gewoon zijn eigen zin door gedreven? Een vraag waarvoor hij in deze krant geen antwoord zou vinden.

Shurik legde de krant opzij en boog zich naar voren om een volgende krant te kunnen pakken. De kop koffie, de eerste van vele voor vandaag, schoof enkele centimeters mee naar voren.

Op het politieke toneel voerde ook de jongere broer van Fidel Castro als een volleerd acteur zijn stukje op. Bijna alsof hij de oude tijden wilde laten herleven, waarin de Verenigde Staten van Amerika en de Republiek Cuba tijdens de Koude Oorlog recht tegenover elkaar stonden.

"Nadat de USSR uiteenviel, werd Zuid-Ossetië met geweld geannexeerd door Georgië, waarmee het de nationaliteit noch de cultuur deelde. Het behield echter zijn status van een autonome republiek met lokale autoriteiten en de hoofdstad Tschinvali. Het is een valse bewering dat Georgië de nationale soevereiniteit verdedigd." In zijn gedachten zag Shurik al de krachtige gebaren voor zich waarmee de Cubaan het geheel bekrachtigde. De verklaring van de Cubaanse president Raul Castro wees erop dat Cuba de legitimiteit van de Zuid-Ossetische autonomie al sinds de val van de Sovjet-Unie had erkend. Shurik betwijfelde tegelijkertijd of de man wel had geweten waar Zuid-Ossetië had gelegen voor het in het nieuws was verschenen. Hij wilde de pagina bijna omslaan voor hij van gedachten veranderde en de diepliggende ogen op een klein artikel bleven rusten.

"Gernot Erler", fluisterde Shurik en fronste. De naam zei hem eerlijk gezegd weinig en daarom begon hij maar te lezen. De Duitse onderminister van Buitenlandse Zaken ging in Europa hier nog verder in en beschuldigde Georgië van het schenden van het internationaal recht door het breken van een in 1992 overeengekomen staakt het vuren met Rusland. Hij noemde het een kwestie van een schending van het internationaal recht. Erler erkende voorafgaande provocaties van de separatisten uit Zuid-Ossetië, maar zei er ook bij dat hij begrip had voor de reactie van Rusland.

"Natuurlijk hebben wij gelijk. De Georgiërs krijgen wat ze verdienen", zei Shurik nu hardop en sloeg met zijn gebalde vuist op tafel. Hij stond volledig achter het besluit dat in Moskou was genomen. Het half leeg gedronken kopje koffie rammelde kort. Shurik keek bij het geluid op en dronk snel de rest van de inmiddels lauw geworden koffie op.

 

12 augustus, Amsterdam, Nederland

Nummer 97 aan het kadeplein was een hoog en smal gebouw. De eerste eigenaar had het vermoedelijk laten bouwen om de tussen een paar pakhuizen ontstane ruimte op te vullen en op goedkope wijze aan opslagruimte te komen. Decennia later had de huidige eigenaar er hele andere plannen mee en deze inmiddels grotendeels ook al verwezenlijkt. Van dit alles had de taxichauffeur geen weet. De kans was ook gering dat het de man zou hebben geïnteresseerd. Hij incasseerde zelfs het geld met een onverschillig gezicht. De deur was nauwelijks dicht of hij reed al weg om de volgende passagiers naar hun bestemming te brengen. De zojuist uitgestapte vrouw keek hem na tot de wagen uit het zicht was verdwenen en hield daarbij het handje van haar dochtertje stevig vast. Aarzelend of het wel de juiste beslissing was geweest om zonder aankondiging aan te komen.

"Mama, er groeit een boom door het dak." Gefascineerd keek het meisje met een open mond naar boven. De vreemd gevormde bladeren op de klinkers hadden al meteen na het uitstappen haar aandacht getrokken. In de hele straat kon Mirabel geen boom ontdekken tot ze een geel gekleurd blad als een losgelaten waaier naar beneden zag dwarrelen. Ze had een nieuwsgierige blik omhoog geworpen om daarna zo te blijven staan.

Haar moeder hief haar hoofd op en besefte dat zij werden gade geslagen door een gedaante in het glasloze venster op de tweede verdieping. De man had het zich makkelijk gemaakt. Een been bungelde lui naar beneden. Het andere been had hij enigszins opgetrokken om dwars op de brede onderdorpel plaats te kunnen nemen. Genietend van de mok thee in zijn handen, tot zijn grijsgroene ogen de naderende taxi hadden opgemerkt.

"Ik kom", hoorde Merel hem met een zware stem roepen, voor ze in staat was een woord uit te brengen of een hand op te steken. Het duurde even voor hij de trappen was afgelopen en deze tijd probeerde Merel te benutten om zich voor te bereiden op wat zou komen. Één van de grote met graffiti besmeurde houten garagedeuren zwaaide open en Sander verscheen in de deuropening.

"Ik zie dat de vandalen weer bezig zijn geweest."

Ze gebaarde met ingestudeerde achteloosheid naar de andere nog gesloten deur, waarop nu nog slechts de helft van het door graffitispuiters achtergelaten kunstwerk was te zien. Even bleef zijn blik op het meisje rusten voor hij in de richting keek waar Merel naar wees. Ze zag hem bevestigend knikken.

"Het koste weinig."

"Je hebt ze ervoor betaald?", vroeg ze ongelovig.

Hij haalde zijn schouders op. "Een experiment van mij. De politie doet er toch niets aan. Sindsdien heeft niemand het in zijn hoofd gehaald om er over heen te spuiten of de muren nog te bekladden."

Deze onconventionele aanpak van hem verbaasde haar eerlijk gezegd weinig. Sander deed immers alles op zijn eigen manier. "Het werkt dus", concludeerde ze.

"Jullie zijn vast niet gekomen om over graffiti te praten."

Hij zag Merel diep adem halen. "Deze grote meid is mijn dochter Mirabel."

"Hallo, Mirabel." Het meisje stak glimlachend een hand naar hem op. "Ik dacht al enige gelijkenis te zien." Even bespeurde ze nog zijn aarzeling voor hij een stap opzij deed. "Kom verder."

De angst om de deur voor haar ogen te zien dichtgaan was daarmee grotendeels verdwenen. Bij binnenkomst werd iedere bezoeker de geringe breedte en de behoorlijke diepte van het gebouw nog beter gewaar. Ze liepen langs de auto naar de trap. De ruimte op de begane grond werd ingenomen door een gestalde auto, een werkbank en een rommelige opslagruimte. De tot woonruimte bestempelde verdieping lag een etage hoger. Bovenaan de trap liepen ze langs het aan de wand opgehangen televisiescherm. Het had de nodige fantasie van Sander gevergd om alles in het huis een plaats te geven, maar het was hem toch gelukt. Zelfs tot verbazing van het erbij betrokken bouwbedrijf. Hij hield echter geen halt om de bezoekers de kans te gunnen om dit alles in zich op te nemen.

"Loop maar verder, schat", spoorde Merel haar dochter met een voorzichtige duw aan.

Door de woonkamer, de eetkamer en de keuken, waar ze hem snel enkele kastdeuren zag opentrekken om er iets uit te pakken, naar de volgende trap. Waarna ze uitkwamen op de laatste etage, dat de woning telde. Het bevatte onder andere de slaapkamer en badkamer. Het was voor de helft overkapt. De rest ervan werd ingenomen door een weelderig begroeide tuin. Waar de Japanse notenboom een prominente plaats innam. Vlakbij het venster, waar hij zo graag zat weg te dromen. Sander draaide zich op het gedeeltelijk overdekte terras om.

"Voor jou heb ik limonade meegenomen, maar je mag ook met ons thee drinken." Hij glimlachte bij het zien van de verbazing op het gezicht van het meisje. Slechts weinig anderen zouden bereid zijn geweest om woonruimte op te offeren voor een tuin, maar hij had er geen moment spijt van gehad. Verschillende soorten klimmende planten trokken zich omhoog aan de omringende muren. In vormen gesnoeide Buxus torende boven de omringende vaste planten uit. De woekerende boskamperfoelie verspreidde een zoete geur. Het was een oase waar zelfs een koppel koolmezen hun toevlucht hadden gezocht en ook gevonden, maar boven alles was het een plek waar Sander zich thuis voelde.

"Ik heb gehoord wat er met de Nederlandse cameraman in Georgië is gebeurd", opende Merel het gesprek.

"Ken je hem dan?", vroeg hij verbaasd.

Ze schudde het hoofd. Net zomin als ze de daar gewond geraakte correspondent van Nederlandse afkomst kende. "Het deed me beseffen dat het leven kort kan zijn. Na je verhuizing hebben we helemaal niets meer van je vernomen."

"Voor onze ouders elkaar leerden kennen onderhield ik ook slechts sporadisch contact met mijn familie. Ik heb er eerlijk gezegd weinig behoefte meer aan om voortdurend mensen om me heen te hebben en daarom ben ik graag thuis. Hier is niemand die me kan storen als ik een boek aan het lezen ben, naar de televisie kijk of achter de computer zit."

Het bevreemdde haar om te horen. Merel omringde zich graag met mensen en ze had er juist een hekel aan om alleen te zijn. "Wat weerhoud je ervan om eens op bezoek te komen?"

"Ik heb mijn vader het telefoonnummer gegeven. Als hij wil dat ik eens aan kom dan kan hij me toch bellen? Hij heeft mijn adres trouwens ook."

Zuchtend keek ze hem aan. Het waren bijna dezelfde woorden als ze haar stiefvader had horen zeggen. Sander had meer van hem geërfd dan alleen zijn genen. "Het lijkt wel of ik je vader hoor praten."

"Na mijn vakantie kom ik wel op visite. We zullen ergens moeten beginnen, nietwaar?"

Merel staarde hem bewegingloos aan voor ze na een seconde of drie zich van de verrassing had hersteld en haar verstarring had verbroken. Ze besefte hoeveel moeite het hem moest hebben gekost om deze woorden over zijn lippen te krijgen. Sander protesteerde toen ze hem om de hals vloog. Hij had zijn handen immers vol met glazen, een plastic fles limonade en een kleine koffer gevuld met zakjes gedroogde theebladeren in talrijke verschillende smaken. Behalve de fles dan, want deze liet hij al spoedig vallen. Net als het koffertje om eveneens de armen om zijn stiefzus te kunnen slaan. De kleine koffer klapte open en kleurrijke theezakjes verspreidde zich over de tegels. Mirabel klapte lachend in haar handjes. Al was het geheel aan haar voorbij gegaan waarom haar moeder zo verheugd reageerde.

 

flatgebouw, Kaliningrad, Russische Federatieve Republiek Kaliningrad

Een jonge vrouw stond voor het raam en leek over een deel van de stad uit te kijken. De architecten uit het tijdperk van de Sovjet-Unie hadden bepaald geen meesterwerk verricht bij het herbouwen van de stad. Al was hier de afgelopen jaren wel wat verbetering in gekomen. Het enige wat Nadenka echter zag was haar spiegelbeeld in het glas. Ze luisterde onbeweeglijk naar de geluiden uit de aangrenzende kamer. Het inpakken van de spullen gebeurde niet bepaald zachtzinnig of stil. Ze had altijd al een hekel aan besluiteloosheid van wie dan ook gehad, maar het duurde lang voor ze het op kon brengen om haar imitatie van een standbeeld te verbreken en naar het vertrek te lopen. In de deuropening kwam ze hem tegen. De koffer schampte haar been, maar over de op elkaar geklemde lippen van de jongeman kwam geen enkele verontschuldiging. Ze maakte snel plaats voor hem, maar hij had zijn ogen voor deze hoffelijkheid, die eigenlijk van zijn kant hoorde te komen, gesloten.

Nadenka keek de slaapkamer in. Alle deuren van de kast stonden open. Op de vloer en het bed lagen kleren. Allemaal van haar. Ze had er straks nog genoeg werk aan om alles weer netjes op te vouwen en terug in de kledingkast te leggen. De lege lade van het nachtkastje aan zijn kant van het bed stond zover open dat het er bijna uit viel. De wekkerradio was van haar nachtkastje verdwenen, maar het met een goudkleurig slotje afgesloten dagboek lag nog onaangeroerd op dezelfde plaats. Daarin had ze haar door hormonen en alcohol beïnvloedde uitspatting beschreven, die haar leven voorgoed veranderde.

"Lijkt wel of er ingebroken is", mompelde ze.

Peinzend wikkelde ze het dof gekleurde haar om een wijsvinger. De laatste tijd bekommerde ze zich minder dan normaal voor de meeste vrouwen was om het uiterlijk. In de woonkamer wachtte ze op hem. Hier stond de laatste van een reeks kartonnen dozen die de woning al hadden verlaten. Afwezig stopte ze een wit pilletje in haar mond en slikte het moeizaam door.

Het geluid van naderende voetstappen deed haar met tegenzin omdraaien, nadat ze eerst het doosje in een zak van de strakke spijkerbroek had gestopt. "Bijna klaar?" Ze had het nauwelijks gezegd of al beseft hoe onpasselijk het moest klinken.

Ferapont keek haar aan met de doos in zijn handen. Het soms zo ondoorgrondelijke gezicht kon ze nu als een open boek lezen. De boosheid, het onbegrip, het verdriet en het gebrek aan slaap hadden allemaal hun sporen op hem achter gelaten. "Alle sleutels liggen op de tafel." Hij opende zijn mond om er iets aan toe te voegen, maar leek zich te bedenken.

Ze keerde weer terug naar het grote raam en zag hem met de laatste doos naar zijn autootje lopen, om het op de passagiersstoel te zetten. Tranen trokken sporen over zijn getekende gezicht. De afstand was te groot om het zelf te kunnen zien en zijn gezicht was van haar afgewend, maar ze wist dat hij huilde. Net als zij. Ze zwaaide.

Hij stapte in zonder om te kijken of een hand op te steken. Waarschijnlijk zelfs zonder een laatste blik in de binnenspiegel te werpen, waarop hij haar misschien nog kon zien. De beslissing om het uit te maken was door haar genomen, maar het was nu ook definitief voor hem en dat liet hij op zijn eigen manier blijken. Toch bleef Nadenka snikkend zwaaien tot de in verschillende kleuren uitgevoerde wagen om de hoek was verdwenen.

"Het is beter zo."

Er was niemand meer die naar haar kon luisteren, maar het horen van haar eigen stem had een kalmerend effect. Ze had het een paar weken geleden in het ziekenhuis ervaren, toen de dokter haar kort alleen had gelaten om de uitslag van het uitgevoerde medische onderzoek te verwerken. Ze behoorde nu tot de ruim vijfendertighonderd mensen in Kaliningrad, waarvan het officieel bekend was dat ze met het Humaan Immunodeficiëntie Virus waren besmet. Een bijzonder hoog percentage, omdat de Russische Federatieve Republiek Kaliningrad nog geen miljoen inwoners in totaal telde.

 

Amsterdam, Nederland

Het horen van de deurbel had de Moslima naar het raam doen lopen om te kunnen zien wie er bij de voordeur stond. Het was een voorzorgsmaatregel van Sevda, waar haar man met name op aan had gedrongen. De stad scoorde hoog met het aantal gepleegde misdrijven, in vergelijking met andere steden in het land plaats vond. Het was een zorgwekkende trend. Alle voorzichtigheid verdween echter zodra ze de buurman herkende. Hij had een met zilverpapier afgedekte schaal bij zich. De afstand was nog te ver om de gehaktbroodjes te kunnen ruiken, maar ze had goede redenen om te raden wat er op de schaal lag. Haastig liep Sevda naar de deur, terwijl ze in een soort van automatisme haar hoofddoek aanbracht.

"Goedemiddag." Haar glimlach bevroor op het moment dat ze zijn teleurgestelde gezicht zag. Hij schudde nog een keer het hoofd en toonde het op een verkreukeld papier geschreven recept. Ze herkende haar eigen handschrift.

"Ik doe iets verschrikkelijks fout met de..", hij wierp een korte blik op het recept, "Kiymali ehmet", maakte hij de zin af.

"Ekmek", corrigeerde ze hem.

"Kiymali ekmek", probeerde Sander opnieuw en zag haar tot zijn tevredenheid bevestigend knikken. Hij trok het zilverpapier weg en toonde haar de heerlijk geurende broodjes. "Proef eens."

"Ik ga hier niet eten. Kom maar binnen."

"Mag het wel van je man?"

"Het belijden van de Islam maakt van mij geen gevangene in mijn eigen huis, Sander."

"Ga met deze atheïst geen discussie aan over wat voor geloof dan ook."

Glimlachend hield ze de deur voor hem open. Het waren bijna exact dezelfde woorden die ze hem eerder tegen haar man had horen zeggen. Direnc maakte toen de fout de voorzichtig gebrachte waarschuwing te negeren.

"Want wij geloven van de duizenden religies op de planeet in maar één religie minder dan jij."

Aangenaam verrast keek hij haar aan. Ze herinnerde het zich nog. "Hier heb ik niet veel meer aan toe te voegen."

"Kom maar mee naar de keuken. Ik ben daar ook bezig."

Sander volgde haar naar binnen met de schaal in zijn handen. Ze bleek veelzijdiger te zijn in de keuken dan hij. Er stond een laptop aan en ze was een maaltijd aan het voorbereiden. "Haal jij je recepten van het internet?"

"Nee, ik volg het laatste nieuws." Om het te bewijzen begon ze van het scherm op te lezen. Sander luisterde, maar het interesseerde hem eerlijk gezegd weinig dat de regeringsleider van de Oekraïne, Viktor Yushchenko, de presidenten van Estland, Litouwen, Polen en de premier van Letland naar Tbilisi vergezelde, de hoofdstad van Georgië, waar ze vandaag aan kwamen. Ze ging echter onverstoorbaar verder met lezen.

"Het doel van de gemeenschappelijke, diplomatieke missie van Europese, democratische staten was om solidariteit te tonen met de Georgische president Mikheil Saakashvili."

"Proef eens een broodje."

Sevda keek om. "Ze werden toe gejuicht door tienduizenden Georgiërs."

"Ja, ik heb gehoord dat Georgiërs overal in de wereld protesteren voor Russische ambassades."

"Behalve in IJsland. Daar nemen de Litouwers het voor hen op."

"Je bent goed op de hoogte."

"Ik was eigenlijk op zoek naar de andere kant van het verhaal."

"En daar laat jij mijn broodjes voor koud worden?"

Hoofdschuddend pakte ze een gehaktbroodje van de schaal. "En jij werkt nog wel voor de televisie."

"Misschien is dat de reden waarom ik er zo weinig naar kijk."

Glimlachend nam ze een hap.

Ze spuwde het tot zijn verbazing niet meteen uit. Iets wat hij dus wel had gedaan. Hij zag haar moeizaam de hap doorslikken met een paar slokken water er achteraan. Toch moest ze er nog van kuchen. "Hoeveel peper heb je gebruikt?"

"Één eetlepel rode peper en één eetlepel zwarte peper. Precies zoals jij het voor me hebt opgeschreven."

"Een theelepel rode peper en een theelepel zwarte peper."

Hij keek haar een seconde aan voor hij een blik wierp op het papier. "Je had alleen voor het zout twee theelepels geschreven."

"Ik ging ervan uit dat je wel begreep dat ik met de rest ook theelepels bedoelde."

"Hè, ik ben een man. Je moet het zo simpel mogelijk voor mij houden. En de eetlepel tomatenpuree dan?"

Verontschuldigend haalde ze haar schouders op. "Sorry?"

Zuchtend ging hij zitten en zette de schaal neer.

Ze vond hem er teleurgesteld uit zien. "Ik maak voor jou morgen Kiymali ekmek."

"Beloofd?"

Ze knikte en zag hem weer grijnzen. Zo zag ze haar buurman het liefst, volkomen zorgeloos.

Hij knikte naar de laptop. "Wat is de andere kant van het verhaal eigenlijk?"

Een paar drukken op het toetsenbord en er verschenen andere tabbladen op het scherm. "In de Servische hoofdstad Belgrado bedankt de emotioneel geworden Russische ambassadeur Aleksander Konuzin de mensen voor hun begrip van de situatie in Georgië. Hij nam een door honderden mensen ondertekend boek van medeleven voor de Zuid-Ossetische slachtoffers in ontvangst. Hier heb ik nog een andere. In de stad Brussel werd geprotesteerd tegen de aanwezigheid van de Amerikaanse staatssecretaris Condoleezza Rice."

Ze keek om en zag hem de schouders ophalen.

"De opkomst kan niet groot zijn geweest, want anders had iemand er wel meer aandacht aan geschonken."

"Zal dat in 's-Gravenhage ook het geval zijn geweest? Daar schreeuwden in Nederland wonende Osseten leuzen tegen Mikheil Saakashvili."

"Hier in Nederland?"

Ze draaide de laptop naar hem toe. "Hier had de media waarschijnlijk ook niet zoveel belangstelling voor. De boodschap van diegenen die in actie waren gekomen is daarmee grotendeels verloren gegaan."

"En dat is je andere kant van het verhaal?"

"De situatie word eenzijdig belicht voor de massa. Dat kan je niet ontkennen. Als jij je er in verdiept dan krijg je er ook een wat genuanceerder gevoel bij."

"Denk je echt dat het wat uithaald nu die Balten naar Georgië zijn afgereist?"

"Viktor Yushchenko is een Oekraïner, maar ik begrijp wat je wilt zeggen. Misschien brengen ze met hun optreden een kettingreactie op gang."

"Alleen in Oost-Europa zal het gewaardeerd worden, omdat deze landen van de Sovjet-Unie deel uit hebben gemaakt. De Europese Unie kijkt liever de andere kant op dan dat ze daadwerkelijk iets zullen gaan ondernemen."

"Je houd het dus wel bij?"

"Een beetje", bekende hij, "maar niet bepaald de andere kant van het verhaal."

"Als jij je er in verdiept dan krijg je er ook een wat genuanceerder gevoel bij."

"Ik geloof je." Hij stond op.

Verbaast keek ze naar de schaal die hij had laten staan. "Je vergeet je broodjes."

"Nee, vertel Direnc maar dat ik ze speciaal voor hem heb gemaakt."

"Ik ga deze broodjes echt niet aan hem geven."

"Ah, toe."

Op beslissende wijze schudde Sevda het hoofd. "Jij krijgt morgen je gehaktbroodjes en meer beloftes doe ik niet."

"Je bent een schat en ik maak het goed met je."

"Ja, ja, zolang je mijn man maar met rust laat." Ze hoorde hem grinniken, terwijl hij zich naar de voordeur begaf.

 

15 september, gouverneursgebouw, Kaliningrad, Republiek Kaliningrad

Zo vroeg dat het nog lang geen ochtend genoemd kon worden waren er nog maar weinig ambtenaren in het gebouw aan de Dm. Donskogo St. 1 aan het werk. Van buiten kon je achter slechts een paar ramen al licht zien branden. Zoals bij de werkkamer van de vice-gouverneur het geval was. Daar werd geschiedenis geschreven en alleen de aanwezige mensen waren er getuige van. Zuchtend schoof de grijsharige man de formulieren met iets van tegenzin van zich af na wel zes maal een handtekening te hebben geplaatst. Eigenlijk had hij trots moeten zijn dat de zelfstandigheid van de half autonome Russische Federatieve Republiek Kaliningrad tijdens zijn ambtstermijn een feit was geworden. Het was de droom van een aantal gouverneurs geweest om dit te verwezenlijken. Hij was echter vanuit Moskou, hier elfhonderd kilometer vandaan, juist onder druk gezet om met de voor bereidde plannen van het ministerie van buitenlandse zaken in te stemmen.

Volgens een dag eerder door de Russische Federatie aan het buitenland bekend gemaakt onderzoeksresultaat had een ruime meerderheid van de bevolking zich enthousiast voor volledige onafhankelijkheid uitgesproken. Wanneer het onderzoek had plaats gevonden, hoeveel van de bijna een miljoen inwoners waren ondervraagt en op welke wijze het was gebeurd bleef de man volstrekt onbekend en deed er blijkbaar ook weinig toe.

Het was Shurik echter wel bekend dat de separatistische Baltische Republikeinse Partij, met als doel de oprichting van een vierde Baltische staat, in 2005 verboden was. Voor zijn gevoel was er gedurende de tussenliggende jaren hier weinig verandering in gekomen. In de politiek leek dus alles geoorloofd om je doel te bereiken. Nicaragua behoorde tot het eerste land dat naast de Russische Federatie het zelfbestuur van de Republiek Kaliningrad had erkend. Later gevolgd door Venezuela en Nauru. Er werd binnen het Russische ministerie vanuit gegaan dat de autonomie in het buitenland enthousiaster zou worden ontvangen dan het geval was geweest met de onafhankelijkheid van Zuid-Ossetië en Abchazië. Rusland dreigde door dit eerdere fiasco zelfs in een diplomatiek isolement te geraken. De donkere, diepliggende ogen van de politicus bleven op de bezoeker rusten.

De jongere man voor het bureau controleerde of de voormalige vice-gouverneur overal zijn handtekening had gezet waar het nodig was, voor de Rus met een tevreden uitdrukking op zijn gezicht knikte.

"Gefeliciteerd, meneer de president."

Het klonk als een promotie. De politicus schudde de uitgestoken hand van de regeringsfunctionaris stevig, maar niet van harte. Zelfs als de jongeman het oprecht had gemeend, wat hij overigens sterk betwijfelde.

Op 14 september, gedurende de persconferentie van president Frademev waarin eerst aandacht aan de gebeurtenissen in de Kaukasus werd geschonken, had behalve de provincie ook het huidige bewind een naamsverandering ondergaan. Het werd nu de overgangsregering genoemd. Een duidelijke verwijzing naar de komende verkiezingen. Het zou waarschijnlijk het einde van zijn politieke carrière betekenen en het pensioen van een ambtenaar was te karig om in deze tijd van te kunnen leven. Het laatste nieuws uit Moskou overschaduwde alle eerdere berichten uit Georgië, waarin de Russische Federatie door verscheidene landen als de agressor werd afgeschilderd.

De toekomst van de oblast Kaliningrad trok, zoals was voorspeld door het ministerie van buitenlandse zaken, internationale belangstelling. Tot volle tevredenheid van president Frademev en zijn premier Nevavarin.

"Bedankt", antwoordde Shurik Vladimir Dostrovalyn op norse toon.

Pas na het vertrek van de bezoeker stond de man op om met het leeg maken van de bureauladen te beginnen. Het bureau wilde hij meenemen naar het grotere kantoor dat kort geleden nog aan de gouverneur had toe behoord. Deze minstens zo verbijsterde man was na een  uitwisseling van wat loze woorden naar de Russische Federatie terug gekeerd. Het leeg achtergelaten kantoor was nu de werkruimte van de president geworden. Zwijgend was Shurik alleen actief met deze verhuizing, terwijl zijn gedachten zich met talrijke andere zaken bezig hielden. Het was volgens hem een totaal verkeerd moment met de onoverzichtelijke problemen in het land en een vrijwel lege staatskas om officieel uit de Russische Federatie te treden, maar binnen het Gemenebest van Onafhankelijke Staten te blijven. Alleen al om geografische redenen was dit laatste zeker geen eenvoudige opgave. De telefoon rinkelde en Shurik bleef enkele tellen staan voor hij met een zucht de kartonnen doos neerzette om de telefoon op te nemen.

"Spreek ik met Shurik Vladimir Dostrovalyn?", informeerde een vrouwelijke stem.

Hij bevestigde het. Onzeker over wat hij kon verwachten van een onbekende op dit tijdstip.

"Mijn naam is Gasha Nevavarina."

Tot zijn verrassing klonk de stem opmerkelijk hartelijker toen ze haar eigen naam prijs gaf en hem feliciteerde. Verstijfd dacht Shurik razendsnel na. Hij had de vrouw van de Russische premier nog nooit eerder gesproken, maar wist wel dat ze uit Kaliningrad afkomstig was. "Dank u", zei hij onbeholpen.

Het was een moment stil. "Ik deel uw zorgen."

Het was meer dan hij verwacht had uit haar mond te horen. Gasha had zich altijd op de achtergrond gehouden, maar dat was bij Russische regeringsleiders niet ongewoon. Het gaf hem weer hoop.

"U heeft een heleboel werk te verzetten en ik zal niet langer beslag op uw tijd leggen."

"Bedankt dat u heeft gebeld."

"Geen dank." Ze verbrak na een seconde of twee de verbinding van het moeizaam verlopen gesprek.

Het duurde een tijd voor Shurik de hoorn neerlegde om de doos weer op te nemen.

 

Amsterdam, Nederland

Kort na haar binnenkomst zag Sander de buurvrouw stil staan. Haar ogen gefixeerd op de wit gekleurde en rijkelijk bewerkte jurk op de eettafel. De moslima maakte haar blik er met enige moeite van los. De bruidsjurk had haar in verwarring gebracht. Enkele minuten geleden en ongeveer vijftien treden lager had Sevda nog gedacht bij het huis van een vrijgezel aan te bellen, maar daar leek op kort termijn weer verandering in te komen. Iets wat hij bijzonder goed geheim had weten te houden voor haar. Het stelde haar enigszins teleur. Ze had altijd het gevoel gehad dat hij heel open was, als ze nieuwsgierig genoeg was om naar te vragen. Zo was ze ook achter de voornaam van Annelies gekomen. Hij had toen met een enigszins teleurgesteld gezicht bekend dat wat hij dacht een bepaalde chemie tussen hen te zijn slechts lichaamlijke aantrekkingskracht moest zijn geweest en ook nooit meer was geworden.

"Wanneer heb je haar ontmoet?", vroeg Sevda verwonderd en liet voorzichtig haar vingers over de stof van de trouwjurk glijden.

"Gisteren", antwoordde hij en gebaarde met zijn hand naar achteren.

Sevda keek langs hem heen naar de jonge vrouw in de keuken. Zich schijnbaar onbewust van het feit dat er bezoek was gearriveerd, want ze stond nog altijd met de rug naar hen toe. De luide muziek uit de radio had haar komst gemaskeerd.

"Wat doe ik hier?", vroeg Sevda nu met een bedenkelijk gezicht. Sanders dringend klinkend telefoontje om meteen te komen had meer vragen bij haar opgeroepen dan beantwoord. Na snel een hoofddoek te hebben omgedaan had de moslima haar huis verlaten om te zien op welke wijze ze haar buurman kon helpen.

"Je kan beter vragen wat zij hier doet."

"Wat doet zij dan hier?"

"Niet trouwen."

"En wat doe ik ook al weer hier?"

"Zorg dat ze gaat trouwen."

"Met jou?"

Sander keek haar geschrokken aan voor hij zich zelf weer hervond. "Zie ik er zo blij uit?", vroeg hij sarcastisch.

Het zorgde voor alles behalve voor een duidelijk beeld, die Sevda van de situatie wilde krijgen. "Hoe heb je haar eigenlijk ontmoet?"

"Ik kwam haar tegen op straat."

Ze hield haar hoofd enigszins schuin, om hem met haar bruine ogen doordringend aan te kijken. Veel meer dan haar gezicht zag hij, vanwege de hoofddoek, niet van haar. "Je versierde een vrouw met een trouwjurk?", vroeg ze ontsteld.

"Nee, het ging anders", zei hij zwaaiend met zijn handen, alsof hij daarmee haar woorden kon wegwuiven, "maar dat doet er allemaal niet toe. De jurk zat in een ondoorzichtige tas en ik was niet nieuwsgierig naar wat er in de tas zat."

"Nee, je was nieuwsgierig naar hoe ze er juist zonder kleren uitzag."

"Nu niet meer."

"Sander!" Geschrokken had ze de hand voor haar mond geslagen.

Hij haalde zijn schouders op. "Ik heb ook mijn behoeften." Hij slaagde erin om er een spijtige blik bij te trekken, waar ze momenteel weinig waarde aan hechte. "Jij weet veel beter met vrouwen om te gaan dan ik. Ik heb alle vertrouwen in jou." Haar protesten negerend duwde hij Sevda richting de keuken.

"Wat moet ik zeggen?"

"Alles wat nodig is om haar te laten trouwen, zolang het maar niet met mij is."

"Zij is vreemd gegaan."

"Je kan het als haar vrijgezellenfeest beschouwen."

"Daar zal haar toekomstige echtgenoot vast alle begrip voor hebben."

"Laat het sarcasme maar aan mij over", reageerde Sander en draaide aan een knop van de radio om de muziek zachter te zetten.

Sevda wilde iets zeggen, maar de moslima hoorde het geluid van naderend voetstappen.

"Hallo, ik ben Sevda."

De blonde vrouw negeerde de uitgestoken hand. Sevda zag dat ze had gehuild. De make-up was uitgelopen en de kleine wipneus zag er rood uit.

"Ben je zijn vriendin?"

Het was een uitweg waar Sander in zijn paniek nog geen seconde aan had gedacht. "Ja", kwam er dan ook volmondig over zijn lippen rollen.

"Nee", antwoordde Sevda tegelijkertijd en wierp Sander een vernietigende blik toe, "we wonen slechts naast elkaar."

Het leek de toekomstige bruid te ontgaan. Ze had haar aandacht weer op Sander gevestigd.

"Je hebt gelijk."

Sander knikte. Het was het enige dat hij haar nog hoorde zeggen, voor ze langs hem heen liep om de trouwjurk in te pakken.

"Ik kan op momenten best overtuigend zijn", verklaarde hij fluisterend tegenover Sevda.

"Je weet volgens mij niet eens waarin ze je gelijk gaf", fluisterde ze terug.

Hij leek er even over na te denken. "Ik heb zoveel gezegd", bekende hij tenslotte.

Sevda schudde haar hoofd, terwijl ze hem achter de vrouw aan zag haasten om behulpzaam de tas met bruidsjurk voor haar de trap af te dragen. Weer een paar meter dichter bij de voordeur, waardoor hij haar het liefst zo snel mogelijk zag vertrekken.

De blondine pakte haar handtas en volgde hem naar de begane grond. Hier begon ze voor de spiegel naast de trap alle sporen van haar tranen weg te werken.

"Je kan Sander beter vergeten."

"Wie?", vroeg de vrouw zonder om te kijken.

"Bedankt voor het vertellen van mijn naam."

Sevda keek verward van Sander naar de vrouw. "Je wist niet eens zijn naam?"

"Hij is een man en beschikbaar, het enige dat er voor mij toe deed."

Nieuwsgierig nam Sevda de vrouw op. "Waarvoor was dat het enige?"

Sander keek naar de deur. Nog twee meter voor haar. Vier stappen hoefde ze maar af te leggen en dan stond ze buiten deze deur. Hadden deze vrouwen dan geen oog voor zijn nervositeit? Spanning was ongezond voor het lichaam en hij was tot het uiterste gespannen.

"Ik wilde zekerheid hebben. Patricia zal niet met mij willen trouwen als ik ook op mannen val. Volgens haar ben je hetero of homo. Ze is op dit gebied zo kortzichtig", de vrouw keek Sevda glimlachend aan, "Hoe kijk jij er vanuit jouw geloof eigenlijk tegen aan?"

Sander luisterde met toenemende nieuwsgierigheid. Alle spanning was nu bij hem verdwenen. Hij merkte zelfs dat de buurvrouw dichter bij hem was komen staan. Het onderwerp had Sevda zichtbaar in verlegenheid gebracht.

"Hetero", ze toonde haar hand waaraan een sierlijk bewerkte ring prijkte, "en monogaam", zei Sevda heel nadrukkelijk.

De vrouw haalde eenvoudig haar schouders op. "Tot ziens, Sander."

"Zie ik je nog een keer?"

Verbaasd keek Sevda hem aan, nadat hij deze vraag had gesteld.

"Ik betwijfel het."

Sander haalde zijn schouders op me hetzelfde spijtige gezicht dat Sevda hem eerder had zien trekken en hield op hoffelijke wijze één van de houten garagedeuren voor de vrouw open. "Ik blijf een heer."

Sevda zag dat hij hiervoor met een kus op de wang werd beloond en schudde nu in totale verbijstering het hoofd. Ze had een andere achtergrond dan veel Nederlanders en het verschil in cultuur was nog altijd iets waar ze erg aan moest wennen. "De volgende keer als je in nood verkeerd bel je maar iemand anders", fluisterde ze hem in het voorbij lopen toe.

 

17 september, vliegbasis Chernyakhovsk

Veel burgers hadden alleen oog voor de indrukwekkend uitziende gevechtsjagers en bommenwerpers van de luchtmacht en wie ermee vlogen, maar om deze toestellen in de lucht te krijgen waren veel meer mensen betrokken dan alleen de piloot in de cockpit.

Borya was in staat daar een heleboel over te vertellen, als er naar werd gevraagd. Het laatste gebeurde echter weinig. De lange man stemde de logistiek af op de militaire behoeften en dat was geen geringe taak om te vervullen. Toch zou hij nooit de schijnwerpers betreden. Hij behoorde veelal tot de anonieme mensen die op de achtergrond hun werk verrichte, terwijl vliegtuigen tijdens open dagen veelvuldig ten toon werden gesteld en op bewondering konden rekenen. Het had hem meer dan eens gefrustreerd. Voortdurend moest er strijd worden geleverd over bestellingen van onderdelen en voorraden. Hij wist dat je op het slagveld met soldaten en wapens tactische successen kon boeken, maar om een oorlog te winnen was een goed verlopende bevoorrading nodig.

De regering leek dit weleens uit het oog te verliezen als er nieuwe bezuinigingen werden doorgevoerd, maar wat Borya het meest speet was dat hij niet de gehele schuld daarvoor bij de politici kon leggen. Binnen de strijdkrachten heerste een wijd verbreidde corruptie en hij kon het eigenlijk niemand kwalijk nemen. Maandenlang wachten op uitbetaling van een schamel loon kon niet zonder gevolgen blijven. Ook hij had zich er noodgedwongen schuldig aan moeten maken om er voor te zorgen dat zijn vrouw en kinderen geen honger leden. Al had hij er vaak wel wakker van gelegen. Het werk dat hij deed boeide hem immers zo, dat hij zich ook in zijn vrije tijd ermee bezig hield. De majoor was vooral geïnteresseerd in de voortdurende ontwikkelingen op het gebied van militaire logistiek in het Westen. In de landen die hij hier toe rekende werden veel artikelen over dit onderwerp gepubliceerd, dan binnen de grenzen van de Russische Federatie het geval was. Het had er toe geleid dat hij zich zelf het Engels had aangeleerd. Misschien sprak hij soms de woorden volledig verkeerd uit, maar hij begreep in ieder geval de betekenis van wat er werd geschreven, zonder voortdurend te hoeven terugvallen op het woordenboek of een vertaalprogramma op de computer. Het was echter iets heel anders om de gemaakte vorderingen binnen de logistiek door te voeren op de vliegbasis. Het vereiste investeringen voor technische hulpmiddelen en geld was voortdurend schaars. Soms bleek echter de wil om zich zelf als organisatie te willen verbeteren nog minder aanwezig te zijn. Zelfs landgenoten uit zijn eigen vakgebied legden een duidelijke desinteresse aan de dag voor het werk dat zij verrichtte. Als hij probeerde zijn boodschap naar hen uit te dragen dan zag hij ze een paar keer instemmend knikken, maar daar bleef het in de meeste gevallen dan ook bij. Keer op keer stuitte Borya op deze obstakels en zelfs zijn vrouw wilde het niet meer horen als hij zich er na thuiskomst over beklaagde. Hij was gedwongen het te accepteren, maar bleef de stille hoop op verandering koesteren. Als dit werkelijk zou gebeuren, dan wilde Borya er klaar voor zijn en dat betekende voor hem veel lezen.

 

19 september, Berlijn, Bondsrepubliek Duitsland

De politieke ontwikkelingen dichter bij huis verlangde een andere reactie van de regering van de Duitse Bondsrepubliek dan voor de Kaukasus het geval was geweest. De vrouwelijke Bondskanselier Amalda Lekrem besefte dit terdege. Tot haar onaangename verrassing was de aandacht verlegd naar de Russische Federatieve Republiek Kaliningrad. Het rakelde indirect een episode op uit de geschiedenis van Duitsland, waar geen van haar kiezers erg trots op kon zijn. Er was lang en zorgvuldig aan de toespraak gewerkt, die ze ging houden, maar een telefoontje uit Parijs had voor enkele drastische wijzigingen gezorgd. Amalda had een telefonisch gesprek gevoerd met Albertin Voleunje, de Franse voorzitter van de Europese Unie. Wat er precies besproken was wisten slechts weinigen, maar het plaats gevonden onderhoud tussen de drieënvijftigjarige Fransman en de oudere bondskanselier was in ieder geval wel uitgelekt. Over de geheim gehouden inhoud ervan werd druk gespeculeerd in de media. Als de EU geloofwaardig wilde overkomen op de rest van de wereld dan was het van groot belang om de eendracht in de gelederen van de organisatie te behouden. Iedereen vroeg zich dan ook af of de Bondskanselier uit de pas dreigde te gaan lopen.

Amalda werd gedwongen een belangrijke afweging te moeten maken en ze haatte het om onder druk te worden gezet. De verdeeldheid onder haar adviseurs had haar aan het twijfelen gebracht over wat ze nu moest doen. Ze woog de belangen van het land tegen haar eigen gevoel af en besloot tenslotte dat het verschil van mening overkoombaar was, zoals van een politica verwacht kon worden. Het maakte de te houden toespraak echter een heel stuk saaier dan oorspronkelijk haar bedoeling was geweest. Glimlachend om haar zorgen te maskeren betrad ze het podium.

Amalda trakteerde de journalisten op een slaapverwekkend geworden toespraak, waarin ze zich niet bereid toont de zelfstandigheid van de Republiek Kaliningrad te erkennen. In plaats daarvan benadrukte ze nog eens, zoals in 1990 al eerder door een andere Bondskanselier was gedaan, dat de regering afstand deed van onder andere aanspraken op Oost-Pruisen. Haar toehoorders luisterden zwijgend. Deze voorspelbare reactie gold voor een ruime meerderheid van de bevolking. Al voorzag Amalda wel dat de extreem-rechtse partijen binnen de Bondsrepubliek Duitsland luid hun beklag op straat zouden gaan doen over het slappe optreden van de regering. Ze kon slechts hopen dat de politie er niet aan te pas moest komen om de orde op straat te herstellen. Als dat wel gebeurde zouden beelden van over de straten marcherende skinheads natuurlijk weer de hele wereld over gaan.

Hoe Amalda hier werkelijk over dacht had ze niet in haar aangepaste toespraak laten doorschemeren. Een aantal toehoorders vermoedde dat de politica het liefst zo weinig mogelijk woorden aan het onderwerp besteedde. Haar functie maakte het echter onmogelijk om er helemaal over te zwijgen.

Na de toespraak had Amalda zich teruggetrokken en de originele toespraak erbij gepakt. Er waren heel wat uren in gestoken, die grotendeels voor niets bleken te zijn geweest. Na er lange tijd naar te hebben gestaard stond ze op, om het persoonlijk door de papierversnipperaar te laten gaan. Het was normaal iets dat ze aan andere mensen over liet, maar voor deze enkele keer maakte de Bondskanselier er een uitzondering voor. Ze wilde er zelf getuige van zijn hoe de tot confetti gereduceerde toespraak in een bak met andere tot papiersnippers verwerkte documenten belandde. Mocht ze maar eens zeggen wat ze werkelijk dacht.

 

Amsterdam, Nederland

Sander had de afstandbediening naast zich op de bank neer gelegd. Het politieke debat op de televisie was hem na het horen van een paar woorden al gaan vervelen. Hij was niet iemand die zich om politiek in het algemeen bekommerde en het buitenlandse beleid van het land waar hij in woonde interesseerde hem nog minder. Tevreden keek Sander naar een documentaire op het televisiekanaal National Geographic. Het bood hem meer vermaak dan het zien van de kleurloze politici om de tafel. Hij had voor zijn werk diverse van dergelijke programma's als cameraman bijgewoond. Het kwam voor zijn gevoel steeds op hetzelfde neer, ongeacht het onderwerp. Slechts weinigen van hen kwamen echt voor hun mening uit, omdat ze aan de tafel niet alleen zich zelf, maar ook de belangen van de partij behartigden. Iedereen louterde de mogelijkheden tot inspraak voor zowel burgers als de oppositie in het land en kraakte het gebrek aan democratie over de grens meedogenloos af. Natuurlijk waren er soms ook weleens mensen die durfden te zeggen waar het op stond, maar dat waren in de meeste gevallen mensen die de politiek al jaren geleden hadden verlaten of met hun carrière op een dood spoor zaten. Hun inbreng op het politieke toneel was hoe dan ook te gering om werkelijk veranderingen in gang te zetten.

De enkele keer dat Sander hier werkelijk zijn gedachten eens over had laten gaan was hij tot de conclusie gekomen dat hij iets anders verstond onder democratie, dan de mensen die het zo vaak bejubelden. Als cameraman maakte hij dezelfde mensen ook mee als er geen camera op hen was gericht. Het maakte wel degelijk een verschil uit. Het was alsof ze een spel speelden om de werkelijkheid te camoufleren. Het was voor hem nog een reden om de plaatselijke en landelijke politiek te negeren. Hij hield niet van dergelijke spelletjes.

"Moet je dat toch eens zien." Er was niemand bij hem in de woonkamer, maar het zien van de wrakstukken had hem deze woorden ontlokt. De documentaire ging over het onderzoek naar de redenen voor een plaatsgevonden vliegtuigongeluk, waarbij alle inzittenden om het leven waren gekomen. Hij vroeg zich vaak af hoe het voor de betrokken cameramensen moest zijn om een dergelijk gruwelijk tafereel te filmen. Wat helaas voor de kijkers niet kon worden weergegeven waren de geuren, die de cameramensen gedwongen inademden. Hij vroeg zich ook af hoeveel er in de opnamen was geknipt om de kijkers de gruwelijke taferelen te besparen. Sander beschikte over enig voorstellingsvermogen, maar hij besefte dat de werkelijkheid nog weleens veel onsmakelijker kon zijn om in te moeten werken. Op geen enkele wijze kon het worden vergeleken met zijn werk in de televisiestudio. Het kon op een bepaalde manier zelfs eentonig worden genoemd, maar daar had hij geen enkele moeite mee. Voor het werk moest hij misschien wel elke keer dezelfde handelingen verrichten, maar toch altijd weer anders.

Hij zou zich zelf nooit omschrijven als een uitbundige persoonlijkheid. Voor hem hoefde er geen plaats vrij te worden gemaakt om in de schijnwerpers te staan. Dat liet hij met voorkeur over aan andere mensen. Hij wilde gewoon zijn taken in de studio verrichten en als het werk klaar was in alle rust zijn eigen leven leiden. Het zou bepaald geen interessante televisie worden als zijn leven op camera werd vastgelegd en hij nam er zwijgend genoegen mee.

 

20 september, regeringsgebouw, Kaliningrad

De presentator keek met gemaakte somberheid in de lens van de camera. Het nieuws werd rechtstreeks uitgezonden en was in vele duizenden woonkamers te zien op de televisie. Ook de president wenste tijdens het werk op de hoogte te blijven van wat de media bezig hield. Shurik hoefde slechts naar het gezicht van de man te kijken om te weten dat er nog meer slecht nieuws zijn kant op kwam.

"Een aantal ministers van de overgangsregering zijn vandaag opgestapt na het eigenhandig genomen besluit van de president om de Euro in te voeren als lokaal betaalmiddel naast onze Nationale munteenheid de Roebel. Het is al de tweede dubieuze beslissing van onze regeringsleider, nadat hij enkele dagen geleden heeft verklaard de sterkte van de Russische strijdkrachten, die hier alleen zijn gestationeerd om onze veiligheid te waarborgen, te willen verminderen en..."

Een druk op de knop van de afstandbediening onderbrak de presentator voor deze zijn verhaal of zelfs de zin af kon maken, maar de man achter het houten bureau had er geen behoefte aan om nog langer naar het journaal te luisteren.

Het was geen verrassing voor Shurik dat de media in zijn eigen land het op hem had voorzien. De invloed van de Russische Federatie was nog altijd sterk aanwezig in de Republiek Kaliningrad. Het had in belangrijke mate bijgedragen aan de grootschalige viering van de volledige autonomie, waarover met niets dan lof was gesproken. Daarna was de toon veranderd. Hij was het begonnen te merken toen bekend raakte dat hij eigenhandig toenadering zocht tot het Westen. Vanaf dat moment leek Moskou alle moeite te willen nemen om hem en diegenen die Shurik daarbij steunden dwars te zitten. Zelfs de Europese Unie leek zich aan de zijde van de Russen te scharen en beklaagde zich over de afwezigheid van een monetaire overeenkomst. Dachten de leden van de Raad van de Europese Unie nu werkelijk dat  hij er serieus over nadacht en over de middelen beschikte om een eigen variant van de Euromunt te laten slaan? Het was een vraag die hij niet hardop durfde te stellen, bang voor het antwoord dat hij zou kunnen krijgen. Waarom deze mensen zich druk maakten om de Republiek Kaliningrad, maar Montenegro en Kosovo ongemoeid lieten was een veel betere vraag. Deze landen maakten geen deel uit van de EU, noch hadden ze een overeenkomst gesloten om officieel deel van de Eurozone uit te mogen maken. Shurik liet een hand over zijn gezicht glijden, alsof hij daarmee alle vermoeidheid kon uitwissen.

Als een schaakspeler dacht de man van achter zijn bureau na over zijn volgende stappen in de politieke arena. Niemand leek geïnteresseerd in wat de Kaliningraders er nu eigenlijk zelf allemaal van vonden. Een volksreferendum zou hier uitkomst kunnen brengen, maar te veel factoren maakten manipulatie van de uitslag mogelijk. Het was de enige reden waarom Shurik voor deze democratische aanpak terug deinsde. Hij moest in zijn eigen herinneringen gaan graven, om te weten hoe hij vroeger over de toekomst had gedacht. Voor de tijd dat hij een politieke carrière nastreefde. Gedurende de beklimming van deze carrièreladder had Shurik veel van zijn idealen overboord gezet, omdat deze ballast bleken te zijn. Hij had zelfs geleerd het spel op een vuile manier te spelen en daarbij de nodige slachtoffers gemaakt. Elk van hen was daarbij lichamelijk ongedeerd gebleven, maar de vernedering die het zwart maken te weeg had gebracht zou hen geestelijk nog lang bijblijven. Het was iets waar Shurik zich al lang niet meer om bekommerde. Als de kans zich voort deed om voorgoed van de Russen af te komen, dan zou hij deze niet aan zich voorbij laten gaan. Hoe vuil hij zijn handen daar ook voor zou moeten gaan maken.

 

B-806 Dmitrov, Kilo-klasse, dieselelektrische onderzeeër

Aan de oppervlakte varend, deed de zevenbladige schroef het zeewater achter de tweeënzeventig meter lange onderzeeër kolken. De druppelvormige romp leverde onder water betere prestaties, maar daar wenste de commandant op het moment geen gebruik van te maken. Zelfs als het betekende dat het de snelheid tot slechts tien knopen reduceerde, terwijl het onder de golven van de Oostzee in staat was een tempo van zeventien knopen te bereiken. De kapitein had de normale patrouilleduur van vijfenveertig dagen vanwege technische problemen met de batterijen en generators onderbroken om naar de marinebasis, bij de gelijknamige stad Baltyisk, te varen. De 123e onderzeeboot brigade was in de omgeving van Sint-Petersburg gestationeerd, maar Vitaly had er van afgezien om daar naar terug te keren. Voortdurend bezorgde het spookbeeld van de ondergang van de Koersk hem hoofdpijn, waar geen enkele aspirine hem vanaf leek te kunnen helpen. Deze nucleair aangedreven onderzeeër ging met de gehele bemanning verloren in de Barentszzee, maar hen kon hetzelfde overkomen in de Oostzee. De kapitein was zich bewust van de spanning bij de wacht lopende bemanningsleden op de overvolle brug. Het was er veel drukker dan normaal, maar tegelijk ook stiller. Er werd geen onnodig woord meer gezegd. Ook hij was niet in staat te genieten van de koud aanvoelende wind of de in het roerige water duikende meeuwen. Vitaly likte regelmatig het zout van het hoog opspattende zeewater van zijn lippen.

De B-806 Dmitrov maakte al sinds 1986 deel uit van de Oostzeevloot. Het was een verbeterde versie, van het oorspronkelijke ontwerp, aangeduid als project 877EKM en gebouwd op een scheepswerf in Sint-Peterburg. Het had een goede staat van dienst, maar het was haar leeftijd waar kapitein Tchikin en de overige éénenvijftig bemanningsleden zich zorgen om waren gaan maken. Het was hen bekend dat nog later in dienst van de Russische marine gekomen dieselelektrische onderzeeërs waren opgelegd, in afwachting van modernisatie of om deel uit te gaan maken van de inactieve reserve. Het laatste betekende in veel gevallen slechts uitstel van buiten dienst stelling, ontmanteling en tenslotte het van elk eer ontdane verkoop als schroot.

Het zou de kapitein spijten als hij het laatste zou meemaken, maar hij was ook een realist. De afgelopen jaren had Vitaly er meerdere malen over nagedacht om ontslag te nemen. Alleen was hij bang voor het ontbreken van de ervaren saamhorigheid aan boord, als hij een civiele baan nam die beter betaalde. Hij was een marineofficier en wilde dat ook graag blijven tot aan zijn pensioen, maar de kapitein betwijfelde of dit ook zou gaan lukken.

In de verte werd de kust als een vage lijn zichtbaar. Er werd weer gelachen op de brug en verscheidene bemanningsleden klopten elkaar op de schouders. Ze waren allen blij met wat ze zagen.

De aan boord geïnstalleerde MRK-50 radar detecteerde verscheidene schepen, waarvan er één op een rechte koers onderweg was naar hen. Het was de hulp waar de kapitein voor de zekerheid om had verzocht. Al weigerde hij beleeft van de sleepboot gebruik te maken. Na een korte uitwisseling van vriendelijke groeten nam het vaartuig positie in achter de onderzeeër. De B-806 bereikte op eigen kracht de Straat van Baltiysk. Deze zeestraat verbond de Oostzee met het Kaliningradskij Zaliv. De marinebasis was hier vandaan gezien niet ver meer. De tweeënvijftig bemanningsleden van de onderzeeër waren nog nooit zo blij geweest om het terug te zien.

'