De Kaliningraders in het defensief
Kaliningrad
De balans tussen de strijdkrachten van de Russische Federatie en de Republiek Kaliningrad sloeg ver door in het voordeel van de eerst genoemde land. Het had natuurlijk zijn beperkingen, maar zelfs in de huidige staat was een nederlaag voor de Russen ondenkbaar. Het was een wetenschappelijk gegeven, dat met kleurrijke statistieken kon worden weer gegeven en waar niemand om heen kon. Zelfs de paar mensen die getracht hadden om de president van advies te voorzien wisten hier geen draai aan te geven om er politieke winst uit te kunnen slaan. Het had Shurik voor het blok gezet en hem er tenslotte toe gezet om bijna alle afspraken in de agenda te laten verzetten. Hij kon beter nadenken zonder andere mensen in de buurt te hebben. Voor deze keer had hij de televisie uit gezet. De dagelijkse demonstraties in de straten van de hoofdstad vertelden hem hetzelfde nieuws. Een meerderheid van de Kaliningraders had geen wetenschappelijke achtergrond, maar ook zij beseften de zinloosheid in een voortzetting van het conflict met Rusland. Ongehinderd door de politie schreeuwden de demonstranten leuzen, droegen spandoeken met zich mee of zwaaiden met vlaggen van de Russische Federatie of zelfs de Sovjet-Unie. Het was meer geworden dan Shurik momenteel verdragen kon. Plotseling sloeg hij met zijn gebalde hand op het blad van zijn bureau en verdroeg de pijn met een gelaten gezicht. Misschien moest hij de persconferentie, de enige afspraak, die hij had laten staan, ook verzetten. Over zijn pijnlijke hand wrijvend staarde hij door het raam naar buiten. Het koude weer was zijn enige vriend geworden. Het had er voor gezorgd dat er minder demonstranten de straat op waren gegaan. De president hield op met wrijven. "Waarom ontkennen?", vroeg hij zich hardop zelf. Hij drukte op de intercom om de secretaresse met pen en papier te laten komen. Eindelijk had Shurik een manier gevonden waarop hij op een opportunistische wijze gebruik kon maken van de situatie, omdat ontkennen gewoon geen enkele zin had.
Hij schreef vrijwel geheel zelf zijn eigen toespraak. Wat hij aan de secretaresse over liet was het corrigeren van de woordkeuze. Haar twijfel over wat hij met de media wilde delen, legde hij gewoon naast zich neer. "Ik weet hoe het klinkt. Het is een gok."
De vrouw knikte en vroeg zich in stilte af of de opvolger van de president haar als secretaresse zou behouden. Wat Shurik als een gok betitelde, beschouwde zij als een regelrechte politieke zelfmoord.
"Hoe lang heb ik nog?"
"Nog een halfuur."
"Laat me tot het tijd is nog even alleen."
Shurik zag de vrouw naar het bureau lopen waar een aantal stropdassen lagen. Ze koos er eentje uit met een bloedrode kleur. Zonder een woord te zeggen knoopte ze deze om zijn hals, voor ze de werkkamer verliet. De president staarde naar de klok. Hij had de tijd niet in de hand. Evenmin als de reacties van de mensen, die ongetwijfeld op zijn woorden zouden volgen.
Shurik wiste het zweet van zijn voorhoofd. Hij had het warm en het kwam niet alleen van alle lampen die op hem waren gericht. Af en toe had hij het voor hem liggende papier geraadpleegd, waarop hij enkele woorden had onderstreept. Deze woorden vormden de kern van vele zinnen, waardoor hij niet alles hoefde op te lezen. Het verliep goed. Hij had nauwelijks stilten laten vallen gedurende zijn betoog en zelfs zijn bleke adviseur had beide duimen naar hem omhoog gestoken. Hij had het laatste onderstreepte woord op het papier bereikt.
"Kom aan land", klonk het uitdagend uit de mond van de president, voor hij recht in de camera keek, "en ik beloof jullie dat met de bezetting van Kaliningrad de doos van Pandora geopend wordt."
Het waren de enige woorden van een toespraak, die niet aan de bevolking van de Republiek Kaliningrad zelf waren gericht. Later bleken ze zelfs de hele redevoering naar de achtergrond te verdringen. Keer op keer werden ze herhaald door de media, in zowel het binnenland als over de grens.
20 december, Moskou
De man staarde naar de monitor. Minuten geleden had hij al de laatste punt in het artikel gezet. De redacteur van RIA Novosti zou er natuurlijk nog een laatste blik op werpen. Misschien zou hij er tevreden over zijn, maar de man zelf was dat beslist niet.
"Moskou. Negentien december", las hij op.
Het stond onder de schreeuwende kop van vetgedrukte en uitvergrootte letters van het artikel.
"Een Russische Su-24M tactische bommenwerper is afgelopen vrijdag, in de buurt van de zuidwestelijke Russische stad Voronezh, neer gestort. De woordvoerder van de luchtmacht verklaarde dat de beide vliegers tijdig het toestel konden verlaten en ongedeerd zijn gebleven."
De man begon in de chaos op zijn bureau te zoeken naar de naam van deze woordvoerder. Hij had de neiging ontwikkeld om op elk beschikbaar papier aantekeningen te maken, maar na de uitwerking van een artikel op het bureau te laten liggen. Langzaam begon het zich op te hopen en nu ondervond hij de gevolgen ervan. Hij gaf het al snel op. De naam van de officier deed er eigenlijk ook weinig toe.
"Het ongeluk vond plaats om 13:34 Moskou tijd. Het vliegtuig raakte acht en dertig kilometer van de stad de grond. Er is geen schade aangericht en er zijn geen slachtoffers te betreuren. Kort na het ongeval heeft de Russische luchtmacht tijdelijk alle vluchten voor de Su-24M opgeschort, tot de oorzaak van het incident is achterhaald." De man stopte met oplezen. Er was hem nog een andere mogelijkheid te binnen geschoten en keek snel onder het bureau en toen er naast. "Ah, daar ben je."
Hij raapte het papier op. Op de achterzijde van een bon stond een naam genoteerd. De man trok het toetsenbord dichter naar zich toe en begon een wijziging in het artikel aan te brengen.
"Kort na het ongeval heeft kolonel Vladimir Drik, de officiële woordvoerder van de Russische luchtmacht, meegedeeld dat tijdelijk alle vluchten voor de Su-24M zijn opgeschort, tot de oorzaak van het incident is achterhaald." Het klonk voor zijn gevoel al veel beter.
"Een bron in het Russische ministerie van Defensie zei dat volgens voorlopige gegevens de crash werd veroorzaakt door een storing in het besturingssysteem van het vliegtuig, waarna de bemanning besloot het toestel te verlaten besloot."
De rest van het artikel bestond uit informatie over de Sukhoi Su-24, waar de man maar weinig aandacht meer voor had. Het gevechtsvliegtuig was al zolang in dienst bij de Russische luchtmacht, dat het algemeen bekend was bij het Russische publiek. Niemand keek er meer van op als een vliegtuig van een dergelijk oud ontwerp ergens in het uitgestrekte gebied van de Russische Federatie neerstortte. Wat hem veel opwindender leek om over te schrijven was de luchtoorlog, die aan de gang was. Er waren tot zover bekend nog geen slachtoffers bij te betreuren, maar provocerende grensincidenten kwamen met terugkerende regelmaat voor. Hier werd opmerkelijk weinig aandacht aan besteed en de keren dat het wel gebeurde was er streng censuur toegepast. Zijn geheime bron in het ministerie, waar hij in het artikel naar verwees, moest er wel meer van weten, maar deze officier koos er steeds voor om alleen vragen te beantwoorden en niets uit zich zelf te vertellen. De man vond het allemaal zo stom, omdat er in het buitenland wel veel aandacht aan werd besteed. Het voedde de publieke opinie meer dan veel regeringsfunctionarissen voor mogelijk hielden. Het was een frustrerende ervaring om te zien hoe verkeerd zijn land de media benutte. Volgens een opiniepeiling werd in steeds meer huishoudens op buitenlandse televisiekanalen afgestemd om te kunnen achterhalen wat er echt aan de hand was. Als het op deze manier doorging dan raakte de regering nog zijn gehele geloofwaardigheid kwijt. Iets wat hem zorgen was gaan baren.
omgeving van Gvardeysk
De routinematig geworden onverschilligheid waarmee de Russen verkenningsvluchten uitvoerden boven de Republiek Kaliningrad was een dankbaar onderwerp voor de media. Het werd uitgebreid in de kranten beschreven en op de televisie besproken door presentatoren met in hun programma's uitgenodigde deskundigen. Gekleineerd had de president het gevoel geen andere keuze te hebben dan zich voor hulp naar het buitenland te wenden, als hij hier daadwerkelijk verandering in wilde brengen. In dit geval een buurland dat al langer elke stap dat door de Russische Federatie werd gezet argwanend in de gaten hield. Shurik hoopte gebruik te kunnen maken van de Poolse houding ten opzichte van de Russen.
Het koste de mannen zichtbaar moeite om niet in de maat te gaan lopen. De civiele kleding kon niet verhullen dat de groep Polen, ondanks hun visum voor toeristen, zonder een enkele uitzondering militairen waren. Allen afkomstig van het 78e luchtverdedigingsregiment in Mzerzyno. Bij deze eenheid hadden ze kennis vergaard en ervaring opgedaan met de S-200WE grond-luchtraketten. Iets waar het de Kaliningraders geheel aan ontbrak en waar zij heel graag verandering in zouden willen brengen. Het bood de Polen de unieke kans om wat zij zelf eerder van de Russen hadden geleerd nu tegen de vroegere leermeesters in de praktijk te gaan brengen. Het was een gelegenheid dat slechts weinigen aan zich voorbij hadden willen laten gaan, waardoor een meerderheid van de vrijwilligers teleurgesteld had moeten worden. In kleine groepjes waren de Polen met een ditmaal voor de Russische bureaucratie verbazingwekkend snel geregeld visum het land binnen gelaten. Ze moesten zelfstandig naar Gvardeysk afreizen. De bewegingen van de vrijwilligers werden door paranoïde agenten van de Kaliningradse inlichtingendienst gade geslagen en gerapporteerd. Ook de Russen hadden in de loop der jaren een bepaalde houding tegenover het Poolse volk en buitenlanders in het algemeen ontwikkeld dat maar moeilijk was te veranderen.
Centraal in het land gelegen waren twee van de drie nog actieve batterijen met grond-luchtraketten van het verouderde type S-200D gepositioneerd. Door de NAVO aangeduid als SA-5c. Deze grond-luchtraketten waren oorspronkelijk in de Sovjet-Unie ontwikkeld voor de onderschepping van Lockheed SR-71 verkenningsvliegtuigen. De Kaliningraders werden nu met een vergelijkbaar probleem geconfronteerd. De MiG-25RB was kleiner van formaat dan de Amerikaanse Blackbird, maar het toestel presteerde uitstekend op grote hoogten. Daar waar de Russen zich onaantastbaar waren gaan wanen door het uitblijven van enige gevaarlijke reactie van de kant van de Kaliningraders. De artilleriegranaten van het S-60 luchtdoelgeschut explodeerden ver beneden hen, op een hoogte van maximaal zesduizend meter. De granaatscherven veroorzaakten meer schade op de grond dan in de lucht.
De Polen gingen met hulp van de Kaliningraders hier verandering in brengen, zodra het bevel er voor zou worden gegeven. De nieuwe commandant had tijdens de kennismaking deze woorden uitgesproken tegen de Kaliningradse kolonel. De Pool was een veteraan uit de Koude Oorlog, maar inmiddels had zijn land partij gekozen voor de vroegere tegenstanders. Het kon op zijn volledige instemming rekenen. De man kon nauwelijks wachten tot het conflict zou ontvlammen tot een echte oorlog. Het was in zijn ogen een win-win situatie, omdat de Kaliningraders voor hem nog steeds Russen waren. Hoeveel bloed er ook zou vloeien, er zouden hoe dan ook Russen sneuvelen.
790e commando- en controlecentrale
De 5N64S battle management radar had onder gunstige omstandigheden een bereik van 300 kilometer en deze omstandigheden werden op Wach-Berge bereikt. De radarstralen bestreken het luchtruim boven de gehele republiek. De radaroperateurs waren zelfs in staat vliegtuigen boven Polen, Litouwen, Wit-Rusland, Letland en de Oostzee te signaleren. Op het moment was vooral het laatste van belang. De Russische luchtmacht kon zich geen politiek incident permitteren, wat ongetwijfeld het geval zou zijn als een gevechtsvliegtuig het luchtruim van een NAVO lidstaat binnen drong. De Russische politici hadden hier tot vervelens toe bij de militairen op aan gedrongen en hen strenge regels opgelegd. Het bemoeilijkte de taak waar de laatsten zich voor zagen gesteld en vergemakkelijkte de plicht van de verdedigers van de afvallige republiek in belangrijke mate. Alle vliegende objecten boven de Oostzee werden daarom scherp door de Kaliningraders in de gaten gehouden. Civiele vliegtuigen waren inmiddels dit deel van de Oostzeegebied gaan mijden en ook de NAVO bewaarde een veilige afstand. Het werk van de Kaliningraders nog eenvoudiger makend. Het radarsysteem registreerde een eenzaam signaal van een vliegtuig dat zijn identiteit niet prijs gaf en deze informatie werd onmiddellijk doorgegeven.
De informatie bereikte de 183e luchtverdedigingsbrigade. De Poolse commandant nam de bijbehorende instructies met een brede grijns in ontvangst. Eindelijk toonden de Kaliningraders de ballen om hen tegen de Russen in te zetten. Zijn bevelen brachten iedereen onder zijn commando in beweging. De vuurleidingsradarsystemen voorzagen de batterijen van gedetailleerdere informatie, dan met de 5N64S radar mogelijk was. De lanceerinrichtingen draaiden tot de acht ton zware projectielen in de richting wezen, waaruit de vijand werd verwacht. Een laatste waarschuwing voor diegenen die zich nog in de buurt van een lanceerinrichting om dekking te zoeken, schalde uit de luidsprekers. Het was voor de Poolse militairen routine en ging altijd vooraf aan het commando voor lancering. De Kaliningraders volgden het voorbeeld van hun buitenlandse collega's snel.
De kolonel luisterde nog enkele tellen met de hoorn van de telefoon in de hand. Hij had de mislukte onderschepping van een verkenningsvliegtuig gemeld aan de president. De opperbevelhebber bedankte hem en daarna kon Borya de toon horen van een verbroken verbinding. Had hij het zich ingebeeld of had Shurik opgelucht geklonken? De kolonel legde de hoorn op de haak. Hij schudde de gedachte van zich af. Het werd tijd om conclusies uit het militaire fiasco te trekken. Hij wilde weten of en als het zo was wat er bij de Polen verkeerd was gegaan, waarom en vooral wat ze er aan konden doen. De SA-5 grond-luchtraket was in 1960 ontwikkeld voor de onderschepping van bommenwerpers. De kans was groot dat het gewoon niet goed genoeg was om een kleiner en sneller verkenningsvliegtuig neer te halen. De Russen waren nu gewaarschuwd en zouden naar zijn verwachting maatregelen treffen. De volgende keer zou het menens worden. Dezelfde fouten mochten zich dan niet meer herhalen. Waarschijnlijk zou er zelfs geen volgende keer komen voor de verharde locatie vanwaar de raketten waren afgevuurd. De Russen hadden het zelf aangelegd. Borya wist dat op dit moment de Poolse vrijwilligers en Kaliningradse dienstplichtigen druk bezig waren de batterijen te verplaatsen. Alles moest daar weg en er zouden opblaasbare decoys in de plaats voor terug komen, om de vijand te overtuigen dat ze daar nog steeds batterijen van de 183e luchtverdedigingsbrigade hadden gestationeerd. Het werd gepresenteerd als een aantrekkelijk doel, terwijl de batterijen weer spoedig gereed waren om meer raketten af te schieten op een elk die toehapte.
21 december, 568e luchtregiment
De piloot van de Tu-22M3 ervaarde reeds bij het open gaan van het bommenruim dat de gestroomlijnde romp van de bommenwerper meer luchtweerstand ondervond. De strafexpeditie begon letterlijk op schokkende wijze, naarmate de MKU-6-1 lanceerinstallatie verder zakte. De man achter de yoke wierp een blik opzij naar zijn co-piloot, maar deze keek gespannen naar de instrumenten. De 5N64S radar had hen aangestraald en hun aanwezigheid was dus geen geheim meer voor de Kaliningraders. De handen van de co-piloot rustte eveneens op de aan zijn kant aangebrachte yoke, maar lichtjes om in geval van nood de besturing van het vliegtuig meteen over te kunnen nemen. De co-piloot knipperde het zweet uit zijn ogen weg. De in de kleuren grijs en wit uitgevoerde bommenwerper volgde dezelfde route als de MiG-25RB eerder had gedaan. Misschien zouden ze wel voor een ongewapend verkenningsvliegtuig worden aangezien. De piloot kon het maximale uit de DTRD-NK25 motoren halen, maar zelfs met deze krachtige aandrijving konden ze de maximum snelheid van de MiG-25 niet evenaren. Bovendien paste het ook niet in het plan om de Republiek Kaliningrad te snel te naderen. De bommenwerper had manoeuvreerruimte nodig, maar deze was beperkt boven de kleine kuststaat.
De WSO had tijdelijk het commando van de piloot overgenomen en de wapenofficier telde hardop de afstand af, waarop hij de meegevoerde projectielen kon lanceren. De overige drie bemanningsleden luisterden gespannen naar de stem over de intercom. De elektronische vervorming gaf de stem iets mechanisch, alsof de Weapon System Officer een robot was.
"Raket één is onderweg."
Knipperend met zijn ogen keek de piloot de kh-15P anti-radarraket na. De vurige staart van de raket verspreidde een verblindend licht. Het was hen geleerd om er niet in te kijken, maar de man kon zich er niet tegen verzetten. Boven Tsjetsjenië had hij al eerder aanvalsmissies uitgevoerd, maar deze bestonden uit bombardementen in de omgeving van de hoofdstad Grozny. Het gebeurde steeds vanaf een veilige hoogte, waar de Tsjetsjenen hen niet konden raken. Hier was het een ander verhaal. Zoals het ook boven Georgië was geweest, daar had de luchtmacht een Tupolev verkenningsvliegtuig verloren aan een grond-luchtraket. Het was een kostbaar verlies voor de luchtmacht en een schok voor de vliegers. Toch hadden ze vandaag geen escorte mee gekregen of andere ondersteunende vliegtuigen. De piloot had er tijdens de briefing eerst om gevraagd en later op aangedrongen, maar de bevelen waren onveranderd gebleven. De bommenwerper moest om de vijand te misleiden doorgaan voor een eenzaam opererend verkenningsvliegtuig.
De MKU-6-1 lanceerinstallatie roteerde om een volgend projectiel in gereedheid te brengen. Nog vijf vurige bollen vertrokken richting de vijandelijke kust. De Tu22M3 keerde om en de bewegelijke vleugels draaiden verder naar binnen toe, tot ze onder een scherpere hoek weer vast werden gezet. De raketten hadden geen verdere begeleiding nodig en moesten zelfstandig hun doelwit vinden. De piloten zagen de snelheid van de bommenwerper op de meters toenemen. Voor hun gevoel leek het allemaal traag te verlopen. Een vanaf de grond gelanceerde raket kon hen altijd nog achterhalen en dan waren er de jagers nog. Het kanon in de staartkoepel was geladen en gereed voor gebruik. Onderweg had een lid van de bemanning het wapen boven de Oostzee getest, door er een kort salvo mee af te vuren.
"We worden niet langer aangestraald", meldde de WSO.
Het betekende dat de raketten doel hadden getroffen of de Kaliningraders tijdig de radar hadden uitgeschakeld. Zekerheid hierover hadden de Russen niet. Misschien zouden later geplande verkenningsmissies voor meer duidelijkheid hierover kunnen zorgen. Al stelde de vliegers op het moment geheel andere prioriteiten. Het duurde nog lang voor de bemanning tijdens de vlucht naar Rusland zich volledig kon ontspannen. Angstvallig werd alles in de gaten gehouden, want zelfs boven de Oostzee werd een onderschepping door een vijandelijke jager nog als mogelijk beschouwd.
22 december, territoriale wateren
De globale ligging van het mijnenveld voor de kust van de Republiek Kaliningrad was de Poolse marine bekend. Toch namen de gezagvoerders en bemanningsleden van de oorlogsschepen ORP Mewa en ORP Flaming geen enkel onnodig risico. Deze twee mijnenjagers van de 206FM klasse waren erop uit gestuurd om de route naar het haf vrij te maken van mijnen en andere gevaarlijke objecten, waar de Polen op mochten stuiten. Waarvan de kans bestond dat deze afkomstig waren uit minder recente conflicten, zoals de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Gedurende deze oorlogen waren in de Oostzee mijnen gelegd, granaten in het water geplonsd, bommen gevallen en schepen tot zinken gebracht. Over enkele dagen zou er een vrachtschip arriveren met als bestemming Polen. De Kaliningraders hadden er zelf ook baat bij als ze de territoriale wateren van Polen via een schoon geveegde route konden bereiken. Daar zou geen enkel Russische commandant van een oorlogsschip het wagen om een vaartuig te onderscheppen, zonder een conflict met de Europese Unie of zelfs de NAVO te riskeren. Via de territoriale wateren van de Bondsrepubliek Duitsland en Denemarken konden de schepen dan de Russische handelsblokkade omzeilen en zelfs de Oostzee verlaten. Daarom hadden ze vanaf het hoogste niveau hun medewerking aan de Poolse missie toegezegd, zolang alle vergaarde informatie maar werd gedeeld. Van deze medewerking ondervonden de Poolse matrozen aan boord van de mijnenjagers weinig steun, maar de Kaliningraders hinderden hen in elk geval niet en dat werd al als positief ervaren.
Een overvliegende Kamov Ka-27 marinehelikopter maakte wel duidelijk dat de Russen hen argwanend in de gaten hielden. Waarschijnlijk had de Russische marine liever een oorlogsschip gestuurd om zijn aanwezigheid kenbaar te maken, maar het zou ongetwijfeld een reactie van de Kaliningraders hebben uitgelokt. Het zou vijandelijk vuur hebben aangetrokken van de batterijen mechanische artillerie langs de kust. Een paar salvo's en voor de Russen de batterijen konden traceren om het vuur te beantwoorden waren deze al weer van locatie veranderd. Een bijzonder frustrerende ervaring, maar wel eentje waar de Russen wat op gevonden hadden en ze lieten de Polen er getuige van zijn. De helikopter cirkelde om de Poolse oorlogsschepen heen, voor de piloot plotseling van koers veranderde.
Het ging niet onopgemerkt aan de Polen voorbij. Ieder lid van de beide bemanningen, die geen dienst had stond aan de reling. Een met een verrekijker uitgeruste marineofficier ontdekte nu pas dat de andere partij hen ook nauwlettend volgde, maar het gebeurde op een minder opvallendere manier. Hij zag dat de Russische helikopterpiloot de U.A.V. nu dicht genaderd was. Er klonk een geratel. Verrast liet de officier even zijn verrekijker zakken. Tot zover de Pool wist was de helikopter normaal niet met wapens uitgerust, maar hij bracht al snel de verrekijker opnieuw naar zijn ogen. Lichtspoormunitie uit het machinegeweer vloog in een boog onder het onbemande toestel door, om zonder enige schade te veroorzaken het water te treffen. Het leverde al meteen sarcastisch commentaar op van de Poolse getuigen, maar de onbekende schutter corrigeerde zich zelf en richtte nu hoger. Stukken vlogen van de U.A.V. af, voor het als een blad van een boom stuurloos naar beneden dwarrelde om in zee te storten. De helikopter cirkelde nog een laatste keer om de Poolse oorlogsschepen heen en vertrok.
23 december, regeringsgebouw
De president trommelde met zijn vingers op het bureau. Hij had bijgedragen aan de verworven bekendheid van de Nederlandse vrijwilliger, maar het had ook een keerzijde, zoals hij gedwongen was te ondervinden. De Nederlandse regering had, vermoedelijk onder druk van de Russische Federatie, iemand gestuurd om met Sander te praten. Hij kon zich wel voorstellen hoe dit gesprek zou verlopen. De toerist zou spoedig zijn vakantie hervatten, maar wel hier ver vandaan. Nog vandaag waarschijnlijk zou hij naar huis terugkeren, om de kerstdagen bij familie door te kunnen brengen. Hij hoopte dat hij zich zou kunnen concentreren op het gesprek, die de commandant van PVO-Strany had aangevraagd. Al vele malen deze ochtend waren zijn gedachten afgedwaald naar de Nederlander. Soms dwalend door de gangen van het regeringsgebouw was Sander al een bekende verschijning aan het worden. Zonder een echte taak toegewezen te hebben gekregen, behalve misschien dan het dragen van een uniform. Hij was ook vaak met een krant te zien. Tot verwondering van velen uitte de jongere man zelfs kritiek op het beleid van de president, tijdens het moeizaam lezen van de krant. De president had hem hiermee eerder geconfronteerd en tot zijn verbazing had Sander zelfs geen enkele poging gedaan om het te ontkennen of berouw te tonen. Hij had zelfs zijn eigen visie op bepaalde zaken ontvouwd. Het had de verbijsterde Shurik doen afvragen wat voor een land Nederland was, als je daar zonder enige problemen de regering kon bekritiseren.
Sander was zich er niet bewust van dat hij in de gedachten van de president was. Al zou hij het wel hebben geweten dan was het maar de vraag of hij hier verandering in wilde brengen. Momenteel had hij iets anders aan zijn hoofd.
"Jij brengt ons land met jouw aanwezigheid hier in verlegenheid."
Sander had al eerder de uitnodiging om te gaan zitten afgeslagen en nu was hij blij dat hij stond. Al kleurde deze beschuldiging zijn gezicht. Als hij eerst nog welwillend tegenover deze landgenoot was geweest, dan was er nu weinig meer van te merken. "Ik ben één van de zestien miljoen Nederlanders die altijd keurig op tijd zijn belasting betaald. Ik heb me altijd aan de regels gehouden."
De functionaris zwaaide met de voor hem liggende formulieren. Als een echte bureaucraat doof voor de argumenten van de ander. "Het is Nederlandse staatsburgers verboden om volgens de Wet op het Nederlanderschap en het ingezetenschap in vreemde krijgsdienst te treden. Volgens..."
Naar de rest luisterde Sander niet meer, terwijl hij zijn blik afwendde. Hij dacht na terwijl de man de artikelen en paragrafen opdreunde waarin deze regels waren terug te vinden, die hij onbewust had overtreden.
"Ik heb mijn land in verlegenheid gebracht?", vroeg hij, zodra de functionaris een slok water nam en het eindelijk even stil was geworden. De man aarzelde geen moment om het te bevestigen en verder uit te wijden over de neutrale houding van de Nederlandse staat in het conflict. Het conflict werd door de Nederlandse regering als een binnenlands probleem van de Russische Federatie beschouwd, zolang de Republiek Kaliningrad officieel niet werd erkend. Zonder Sander de kans te geven hem te onderbreken met een vraag of een reactie. Sander bracht de man uiteindelijk met een trap tegen de tafel tussen hen in tot zwijgen. Zijn opgekropte ergernis had deze uitlaatklep dringend nodig gehad. Het glas met water viel om en de functionaris kwam haastig overeind om te voorkomen dat er water op zijn nette pak belandde.
"Ik zal jullie een echte reden geven om je zorgen te gaan maken."
Het klonk net zo dreigend als Sander het ook bedoelde. Het was verbazingwekkend hoe onbelangrijk plotseling de Nederlandse nationaliteit voor hem was geworden. Zijn verbintenis met de Nederlandse regering of het koningshuis was eerlijk gezegd nooit zo stevig geweest. Het droeg aanzienlijk bij om zich niet om de gevolgen van zijn beslissing te bekommeren. Gedreven door een idealisme, die Sander altijd ontkende te bezitten. Wie hem kende kon weten dat hij het juist eerder zou wijten aan een sterke behoefte aan wraak. Als een duister facet van zijn persoonlijkheid, dat uit ontelbare vlakken leek te bestaan. Zelfs voor de mensen die hem kenden, maar waarvan slechts weinigen in staat waren hem werkelijk te doorgronden.
De functionaris greep hoofdschuddend naar zijn mobiele telefoon. Hij had verwacht dat het gesprek veel makkelijker zou verlopen. Een onnozele burger imponeren met zijn kennis van de wetgeving, maar het dreigde een fiasco te gaan worden. Het was niet bepaald bevorderlijk voor zijn carrière bij het ministerie van buitenlandse zaken. De schuld daarvoor schoof hij natuurlijk af op Sander. Hij zou hem in het nog te schrijven rapport bestempelen als agressief, koppig, onverantwoordelijk en zonder enig inbeeldingsvermogen. Het moest voldoende zijn om hem tot een paria van de Nederlandse samenleving te maken. Daarna zou niemand hem iets kunnen verwijten. Hij had immers zijn best gedaan om Sander een gunstige uitweg aan te bieden, maar de man had gewoon geweigerd hierop in te gaan.
De president bedankte de secretaresse die niet had kunnen voorkomen dat de Nederlander zijn werkkamer was binnen gelopen of eigenlijk eerder binnen gestormd. Het laatste was een betere omschrijving. De kolonel voor het bureau had zich verrast, maar ook nieuwsgierig omgedraaid om te kunnen zien wie het had gewaagd om hen te komen storen. De vertrokken secretaresse trok de deur achter zich dicht. De man had een papier in zijn hand waarvan hij de tekst begon op te lezen. Het was kort, grammaticaal onjuist en met moeite uitgesproken, maar de bedoeling was alle aanwezigen wel duidelijk. Borya keek de president vragend aan. Geïmponeerd door het optreden van de Nederlander.
"Mag ik hem hebben?"
Shurik keek van de kolonel naar Sander en terug.
"Da", antwoordde Shurik, na een keer diep adem te hebben gehaald, "yes", zei hij richting de Nederlander en knikte daarbij overdreven bevestigend. Op het gezicht van Sander verscheen een grijns. Hij mompelde een excuus om het vertrek te verlaten, waar hij werd opgewacht door een boos kijkende secretaresse. Hij wierp haar in het voorbij lopen een onverwachtse kushand toe waar ze zich zichtbaar geen raad mee wist. De grijns op zijn gezicht werd nog breder. Hij had partij gekozen en de gevolgen... Het was vreemd hoe onbelangrijk plotseling alles was geworden waarvoor hij in Nederland had gewerkt. Hij had een keurig leven opgebouwd. Een eigen huis, waarvan het grootste deel van de hypotheek was afbetaald. Niets dan dit ene moment deed er nog toe. Een nooit eerder ervaren roekeloosheid had zich van hem meester gemaakt. Het gaf hem een machtig, bijna bedwelmend gevoel.
Russische luchtmacht
Vliegtuigen van twee verschillende luchtregimenten zware bommenwerpers hadden ditmaal een route gevolgd, die hen in eerste instantie juist van de bestemming vandaan had geleid. Al klimmend waren ze helemaal om Scandinavië gevlogen om de Republiek Kaliningrad vanaf de andere zijde te naderen. Het element van verrassing uitbuitend om de missie beter te doen verlopen. Voor zowel de Tu-160 als de Tu-95MS bleek dit geen enkel probleem te zijn. Beide typen waren zeer geschikt voor het afleggen van lange afstanden. Al werden ze voor deze missie wel vergezeld van een paar Il-78 tankers. Boven internationale wateren vliegend hadden de bemanningen genoeg tijd om over de missie na te denken. Zwijgend hadden ze op het vliegveld Engels van een veilige afstand toegekeken hoe de vliegtuigen van Kh-555 kruisraketten waren voorzien. Het vertoonde veel overeenkomsten met de eerder plaats gevonden oefening, waarbij de NAVO als tegenstander had gefungeerd. Deze militaire organisatie was al decennia de vijand van Rusland en veel vliegers wisten niet beter. Ze waren ermee opgegroeid om het zo te zeggen. De korte oorlog met Georgië was voor hen dan ook een logische voortzetting van deze politiek. Het land wilde immers lid worden van de NAVO en had van diverse lidstaten en Israël uitgebreide steun ontvangen om de strijdkrachten te moderniseren en uit te breiden.
De schok was dan ook groot toen tijdens de briefing bekend werd dat toestellen van het 121e en 184e luchtregimenten zouden worden ingezet om een vliegveld op Kaliningrads grondgebied uit te schakelen. Waar de motieven van de regering om Georgië binnen te vallen voor hen nog helder waren, werden de redenen om Kaliningrad de oorlog te verklaren troebeler en zelfs ongeloofwaardig. Verscheidene vliegers hadden dan ook de nodige twijfels over deze missie. Al waren ze voorzichtig genoeg om deze niet openlijk te uiten. Boven de internationale wateren voelden ze zich echter veilig genoeg om hier wel via de intercom uiting aan te geven. Al werd er nog meer geklaagd over de door politici aan hen opgelegde regels. De twaalf Kh-555 kruisraketten die een Tu-160 bommenwerper in de inwendige bommenruimen kon mee voeren en de acht die elke Tu-95MS onder de vleugels meevoerde, konden ruim buiten bereik van de Kaliningradse luchtverdediging worden afgevuurd. De regels dwongen de vliegers het doel echter veel dichter te naderen dan militair gezien noodzakelijk was. Elk vliegtuig en bemanning aan grotere gevaren blootstellend dan zelfs wenselijk werd geacht. Al verbeterde dit de accuratesse van de Kh-555 kruisraketten wel aanzienlijk. Het was een conventionele variant van de Kh-55SM, dat uitgerust is met een nucleaire oorlogskop. In staat om na een vlucht van vele honderden kilometers binnen een straal van dertig meter van het doel in te slaan. Om nevenschade te voorkomen en onschuldige slachtoffers te beperken was echter een veel grotere precisie nodig, maar gelukkig voor de Russen vergde het doelwit het ditmaal niet van hen. Een kilometer verder lagen de woonwijken van Donskye, met er tussen een bosachtig gebied. De hele militaire installatie was omringd door bomen en struiken. De lokatie had tijdens het plannen van de operatie de doorslag gegeven om tot geschikt doelwit te bestempelen.
25 december, vliegbasis Donskoye
Tweeëndertig kilometer ten noorden van Baltiysk was dicht bij de kust een oud vliegveld gelegen. Het was door de Duitsers al in 1930 aangelegd en na de Tweede Wereldoorlog in gebruik genomen door de Russen. De vliegbaan had eens een lengte van tweeduizend meter geteld, waarvan nu na jaren verwaarlozing nog vijfhonderd meter resteerde. Voor de verzelfstandiging van de Republiek Kaliningrad waren hier nog helikopters van de marineluchtvaartdienst gestationeerd geweest. Het bleek ook een makkelijk doelwit te zijn, zoals de Russen hadden bewezen. Ontzet keek de president naar de nog rokende puinhopen. De wit geschilderde controletoren had een directe treffer te incasseren gekregen. Slechts een slordige hoop stenen, waar hier en daar verkoolde balken naar buiten staken, was er overgebleven. De kraters in de baan maakten het onbruikbaar om op te landen of vanaf op te stijgen. De vijfentwintig bunkers, waar in het verleden nog gevechtsjagers stonden geparkeerd, hadden de aanval nog het beste doorstaan. Al was er geen enkele bunker onbeschadigd gebleven.
"Hoe heeft dit kunnen gebeuren?", vroeg hij met een snauw naar de bevelhebber van de luchtmacht naast hem. De kolonel vergezelde hem, terwijl ze op het vliegveld rond liepen. De man fungeerde als een soort gids voor Shurik.
"Heb ik nu uw toestemming, meneer de president, om zonder vragen te stellen te vuren op elk vijandelijk vliegtuig?", vroeg Borya eenvoudig.
De Nederlander stond op enige afstand van de in discussie verwikkelde mannen. Hij was met de luchtmachtofficier meegekomen en keek aandachtig om zich heen. Waarschijnlijk wel op een andere manier dan de meeste militairen. Ook hij was onder de indruk van de omvang van de kraters, die de bommen hadden achtergelaten. Het maakte de oorlog veel echter voor hem dan het zien van luchtdoelkanonnen, waarvan de lopen naar de lucht wezen. Voor de jeugdige artilleristen leek het meer een spel te zijn, waarvoor ze met snoep werden beloond, als ze hun best hadden gedaan.
"Haal elke cameraploeg in het land hier naar toe en laat de wereld zien wat hier is gebeurd, meneer de president."
De president en Borya draaiden zich tegelijk naar hem om. Als politicus moest je wel opportunistisch zijn. Er waren al zoveel carrières geruïneerd op het bloedeloze slagveld van de politieke arena en een aantal daarvan had hij voor zijn rekening genomen. Langzaam begon de president te knikken. Hij had al eerder via andere mensen vernomen dat de jongere man weinig ingenomen was met de toegepaste censuur op de media. Misschien had de Nederlander wel gelijk en moesten ze voor een andere aanpak kiezen. Een voor de militairen overtuigend argument voor het toepassen van censuur speelde geen belangrijke rol van betekenis meer. Via satellieten, verkenningsvliegtuigen en informanten wisten de Russen al meer dan de Kaliningraders ooit geheim konden houden.
"En het moreel van de burgerbevolking?", vroeg Borya bezorgd aan de president. "Hoe zullen zij gaan reageren zodra ze het nieuws vernemen?"
"Weleens naar Radio Free Europe geluisterd?"
De kolonel keek woedend naar de Nederlander. Borya was het al ontwend geraakt dat iemand sarcastisch tegen hem durfde te zijn nu hij de militair met de hoogste rang was. Het gebeurde bovendien ook nog eens in de nabijheid van de opperbevelhebber. Sander leek dit alles geheel te ontgaan. Hij had meer oog voor het vakmanschap van zijn meerdere dan voor diens hogere rang. Zoals ook diverse leden uit de staf van de kolonel tot hun frustratie hadden ondervonden.
"Laten we het proberen, Borya."
Een explosie deed de mannen in elkaar krimpen.
"Een mijn of een bom met vertraagde ontsteking, meneer de president", verklaarde Borya rustig. "Het zal de opruimingswerkzaamheden ernstig gaan bemoeilijken."
Beschaamd na het zien van de overeind gebleven kolonel ging de Nederlander weer rechtop staan. Het duurde even voor hij van de schrik was bekomen.
"Mag ik iets vragen?", vroeg Sander tenslotte.
De kolonel gaf er grommend toestemming voor.
"Kan ik een eigen wagen krijgen?"
Borya keek naar de president en zag deze onverschillig de schouders ophalen. Shurik was met zijn gedachten heel ergens anders. "Val ons niet met dergelijke vragen lastig, begrepen?", snauwde de kolonel op autoritaire toon.
"Ja, meneer."
Hoofdschuddend keek de kolonel de man na. De Nederlander had naar zijn zin te vrolijk geklonken. Moest hij zich nu ongerust maken? De kolonel vergat het weer onmiddellijk. De president eiste immers zijn volledige aandacht op.
televisiestudio, Hilversum, Nederland
"Ik eis zijn ontslag." De presentatrice had het met een hoge stem gekrijst, voor ze furieus tijdens haar vertrek de deur achter zich had dicht geslagen. De gevallen stilte bleef zolang hangen dat de nog aanwezige mannen elkaar onzeker aankeken.
"Het is niet echt zijn schuld", verdedigde de regisseur. Hij wreef nog met een hand over een enkel oor. De trommelvliezen hadden het zwaar te verduren gehad. De regisseur had de vrouw nog nooit eerder zo kwaad gezien.
"Het zou makkelijker zijn als Sander hier zelf zou zijn geweest", mompelde de directeur.
"Hij heeft de opnamen van het vliegveld en de stad apart ingestuurd. Daarna raakte de internetverbinding verbroken. Het is niet de eerste keer geweest dat dit gebeurd." De regisseur haalde diep adem. "De opnamen zijn hier geknipt en geplakt." Hij keek naar de deur. Diegene die de regisseur hier verantwoordelijk voor hield was enkele tellen door deze deur de gang op gelopen.
"Ik heb een telefoontje gehad van de AIVD."
De ogen van de regisseur sperden zich wijd open. Hij wilde helemaal niets met de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst te maken hebben.
"Zij konden er niet bepaald de humor van inzien dat wij onze kijkers hebben laten denken dat de Russen de stad Kaliningrad hebben gebombardeerd. Ze zullen een onderzoek naar het incident gaan instellen"
"Het is niet Sanders schuld." Het verweer van de regisseur was zwak en vol twijfel. Hij behield zijn twijfels ten opzichte van Sander. Het was immers goed mogelijk dat de cameraman op de prestatiedrang van de presentatrice had ingespeeld door haar beelden van het gebombardeerde vliegveld toe te spelen, maar ook beelden van uitgebrande huizen. Al bleek achteraf hier de RAF voor verantwoordelijk te zijn geweest, in augustus 1944. De Russen hadden een paar van deze gebouwen, naast de talrijke oorlogsmonumenten, als een blijvende herinnering laten staan. De regisseur kon genoeg redenen bedenken waarom de cameraman dit gedaan had. Zij had in ieder geval gedacht een primeur in handen te hebben en wilde de hele wereld er kennis van laten nemen, voor bijvoorbeeld CNN het deed. "Ik wilde wachten, maar uw dochter..."
"Ontsla hem met onmiddellijke ingang."
"Hij werkt al negen jaar voor ons en heeft zijn werk altijd goed gedaan, meneer."
"Ik heb het advocatenkantoor op de hoogte gebracht. De Russen hebben onze premier op het matje geroepen, vanwege de uitgezonden beelden. Dit zal volgens onze advocaten niet zomaar voorbij zijn en als zij zich ernstig zorgen maken, dan doe ik dat ook. Als de AIVD met ons klaar is, dan hebben we misschien geen van allen meer werk."
Het joeg de regisseur genoeg angst aan om alle protesten van zijn kant te smoren.
"Regel het." De directeur wachtte tot de regisseur was vertrokken, voor hij woedend een trap gaf tegen de prullenbak. De inhoud verspreidde zich over de vloerbedekking en de prullenbak zelf belandde ondersteboven bij de deur. Het was iets dat hij al heel de tijd had willen doen, maar eigenlijk liever tegen het achterste van zijn stiefdochter. Wat zou hij haar graag door deze ruimte zien vliegen. Ze had hem met haar handelen in een onmogelijke positie gebracht. Vanwege haar droom om een wereldcarrière in de media te maken liep zijn hele televisiestudio nu gevaar. Het eerste slachtoffer was reeds gevallen en hij vreesde dat de cameraman slechts de eerste van meerdere gedupeerden zou zijn. Misschien moest hij ook meteen de regisseur maar opofferen. De directeur zou het graag doen, als hij hiermee de AIVD tevreden kon stellen. De man was duidelijk niet in staat gebleken om zijn dochter onder controle te houden. Een andere regisseur was gemakkelijk te vinden, maar het was maar de vraag of deze wel slaagde waar zijn voorganger had gefaald.
Beriev A-50 AEW&C
Het bereik van de Vega-M radar was voor de uitvoering van hun taak van de bemanning en bijna een dozijn operateurs aan boord alles bepalend. Het oorspronkelijke ontwerp van het Ilyushin Il-76 transportvliegtuig was door de Beriev Aircraft Company aangepast om een grote hoeveelheid apparatuur met zich mee te dragen. Het vertoonde overeenkomsten van de Amerikaanse E-3 Sentry, maar de prestaties van de Russische radar waren een goed bewaard geheim. Gedetailleerde informatie over de Vega-M radar was niet openbaar, maar veel kon worden afgeleid uit de manier waarop de Russen boven de Oostzee opereerden.
De aanwezigheid van de S-200 grond-luchtraketten dwong de bemanning van de A-50 voorzichtig te opereren en een veilige afstand tot de nu vijandelijke kust te bewaren. Het verminderde de efficiency waarmee de operateurs hun taken konden vervullen. Al werd dit wel gedeeltelijk gecompenseerd, doordat de precieze ligging van de vliegvelden de Russen bekend was. Urenlang vlogen de piloten boven de Oostzee een eenvoudig patroon in de vorm van een acht. Het was voor de bemanning een vermoeiende bezigheid en zonder de grappenmakende boordwerktuigkundige zelfs bijzonder saai. Voor de bemanning had de Beriev Aircraft Company weinig oog gehad. Om te kunnen rusten moest geïmproviseerd worden, omdat er geen bedden aan boord waren.
Deze problemen speelden ook de operateurs parten, maar om de gehele Republiek Kaliningrad te kunnen bestrijken moesten zij bovendien het uiterste van de apparatuur vergen. Informatie prijs gevend aan elektronische informatie verzamelende vliegtuigen van de NAVO en Zweden, waarvan er altijd wel een paar in de buurt waren. Al bewaarden deze toestellen meestal een gepaste afstand. Een Breguet Atlantic van de Duitse marineluchtvaart bleek vandaag een uitzondering op deze regel te zijn. Het tweemotorige toestel kwam op een gegeven moment zo dichtbij, dat er een paar jagers op af werden gestuurd om de Duitsers weg te jagen. De Russische jachtpiloten passeerden het toestel verscheidene malen op korte afstand en probeerden steeds dichterbij te komen. De vliegers van marinefliegergeschwader 3 begrepen de niet zo subtiel afgegeven hint. Een botsing vrezend veranderde de piloot van de Breguet Atlantic op een gegeven moment van koers. Al bleven ze tot ergernis van de Russen wel hun werk uitvoeren, maar dan vanaf een grotere afstand. Het was echter een spel, dat zij zelf ook speelden door bij elke oefening van de NAVO aanwezig te zijn. Het was altijd bijzonder leerzaam om de capaciteiten van de buitenlandse apparatuur te kunnen achterhalen. Er konden dan maatregelen worden getroffen als de situatie verslechterde en het spel een geheel andere wending kreeg.
Uit de luchtoorlog boven Georgië waren bovendien een aantal aanbevelingen voortgekomen voor de Russische luchtmacht, maar deze waren nog niet in werking getreden. De operateurs liepen tegen dezelfde al eerder boven de Kaukasus geconstateerde problemen aan. Waar Georgische Su-25 grondaanvalsvliegtuigen tot op de laatste dag van de oorlog vrijwel ongehinderd, ondanks het Russische luchtoverwicht, aanvallen op konvooien van het Russische leger konden uitvoeren. Het betrof de samenwerking en communicatie tussen de verschillende onderdelen van de strijdkrachten. Het enige voordeel dat de Russen hier hadden was dat het leger slechts een minimale rol hier speelde. De marine en de luchtmacht moesten deze oorlog gaan beslechten. De betrokken stafofficieren waren ervan overtuigd dat hen zou gaan lukken, maar allemaal verlangden ze er ook naar om hier een hoofdrol in te spelen.
Hotel Paraiso
Er was een naam op het scherm van de vrolijk kwetterende mobiele telefoon verschenen. Deze naam had voor een glimlach op het gelaat van Sander gezorgd, zonder dat hij zich er ook van bewust was. Bij een aantal andere namen in het geheugen van zijn telefoon zou zijn gezicht tot een grimas zijn vertrokken. Het was in dergelijke gevallen zelfs mogelijk dat hij de telefoon liet overgaan tot de verschillend ingestelde tonen eenvoudig ophielden om nooit terug te bellen. Bij haar naam nam hij echter altijd op. Zelfs als hij daarvoor onder de douche vandaan moest komen, zoals nu het geval was. Snel haalde hij een handdoek over zijn natte lichaam. De glimlach was echter vervaagd bij het horen van haar snikkende stem, tot alleen de ernst was overgebleven waarmee hij luisterde. Sander had zich in de badkamer op de plavuizen laten zakken, terwijl enkele meters van hem vandaan een toilet was gemonteerd, dat als zitplek kon fungeren.
"Waarom kom ik bij jou?"
Luisterend naar haar stem staarde Sander met de telefoon in de hand voor zich uit. Het weinig kleurrijke interieur kon niet verhullen dat hij hier slechts tijdelijk woonde. Het was stil om hem heen. Zoals in elk ander vertrek van de gehuurde ruimte. Net zo stil als het nu in de telefoon bleef. Even dacht Sander dat Merel de vraag hardop aan zich zelf had gesteld tot de stilte voort duurde.
"Ik weet het niet", zei hij naar waarheid.
"Je hebt geen vrouw of kinderen en toch kom ik bij jou met mijn problemen."
Sander luisterde onbewogen naar haar stem. Haar relaas had achter zijn gesloten ogen het verleden opnieuw tot leven gebracht. Pijnlijke herinneringen opgerakeld, waarvoor hij goede redenen had om ze te verdringen bij gebrek aan iemand om er over te praten.
"Ik heb een redelijk voorstellingsvermogen." Hij opende zijn ogen en probeerde te lachen, maar het mislukte.
"Is er iets?" Merel klonk ongerust.
Ze maakte zich terecht zorgen. Iedereen had recht op zijn eigen problemen, zoals hij soms grimmig grijnzend tegen mensen in zijn omgeving opmerkte, als niet alles naar wens verliep. "Nee, gaat het weer?" Sander had het minder uit belangstelling gezegd dan wel meer om zelf geen onderwerp van gesprek te willen worden. Een paar dagen geleden was dit nog wel het geval geweest, toen hij duidelijk maakte nog langer te willen blijven. Ze leek er niet gelukkig mee te zijn geweest. Misschien verdacht ze hem er wel van dat hij elke mogelijkheid aangreep om niet bij haar op visite te hoeven komen. Al had hij er nu wel een goede reden voor en dat was zijn ontslag, maar hij besloot haar niet met dit nieuws op te zadelen. Ze had al genoeg aan haar hoofd om ook nog zorgen over zijn toekomst te gaan maken.
"Ja, nu weer wel. Bedankt dat je naar me hebt willen luisteren."
Hij keek toevallig naar het zwarte scherm van de televisie. Vanuit de badkamer was er nog een klein stukje van te zien. Zijn voorkeur ging uit naar een boek en de radio. De laatste had hij vaak slechts aanstaan om de stilte te verjagen.
"En nou me niet meer storen. De helft van de film is al voorbij."
"Eikel", hoorde hij haar zeggen.
Beiden wisten van elkaar dat de ander het niet had gemeend.
"Je weet mijn nummer."
"Bedankt", zei ze nogmaals.
Hij verbrak de verbinding, maar bleef nog geruime tijd zitten. De plavuizen voelden ruw en koud aan.
26 december, regeringsgebouw
"Alles draait om energie." Deze conclusie had de president getrokken uit gesprekken met onder andere functionarissen uit de Oekraïne. "Ieder land wil eerst zijn levering van energie veilig stellen voor ze zelfs maar overwegen om over andere onderwerpen te praten."
Rusland beschikte over omvangrijke voorraden olie en gas waar veel landen grotendeels van afhankelijk waren geworden en daardoor ook kwetsbaar. Aan het einde van elk jaar ontstond er bijvoorbeeld tussen Rusland en de Oekraïne een diplomatieke rel over de prijs van gasleveranties. Het Russische staatsbedrijf Gazprom verhoogde elke winter de gasprijs, omdat het tijdstip in hun voordeel was tijdens de onderhandelingen. Het begon bijna een jaarlijks terugkerende traditie te worden. Af en toe slaagden de tegen over elkaar staande partijen erin om het geschil via onderhandelingen op te lossen, maar in de andere gevallen draaide het bedrijf Gazprom eenvoudig de gaskraan dicht. Het was in januari van het jaar 2006 ook al eens gebeurd. De Europese Unie was bezorgd over de mogelijkheid dat het zich zou herhalen, zodat zij er ook door zouden worden getroffen. Rusland verdedigde deze prijsverhogingen door te wijzen op de voorkeursbehandeling die de Oekraïne al jaren krijgt. Zij betaalden minder voor het gas dan de West-Europese klanten. Al zag het er ook naar uit dat Wit-Rusland een opmerkelijke prijsverlaging was toegezegd voor het gas van 2009, omdat de regeringsleider van dit land bereid was te praten over de erkenning van Abchazië en Zuid-Ossetië. De Oranjerevolutie in de Oekraïne, de door president Yushchenko gezochte toenadering tot de NAVO en het kiezen van partij in het conflict tussen Rusland en Georgië hadden de Oekraïne belangrijke tegenstanders in het Kremlin bezorgd. Het verzoek uit de Republiek Kaliningrad om onderdelen voor de jagers kwam dan ook voor de Oekraïners op een zeer ongelegen moment.
"KD Avia is een particuliere onderneming en kan misschien buiten de regering om deze onderdelen aanschaffen", opperde Borya.
In Oost-Europa was de kans klein dat iemand bereid was om openlijk wapens, munitie en onderdelen aan de Republiek Kaliningrad te verkopen. Terwijl harde valuta in de staatskas ontbrak om in West-Europese landen hun boodschappen te kunnen doen.
"Het is een burgerluchtvaartmaatschappij", wierp de president op een vermoeide toon tegen.
"De Sukhoi's kunnen door KD Avia worden ingezet voor het vervoer van granaten en raketten."
De president trok een bedenkelijk gezicht. "De luchtvloot van KD Avia bestaat uit passagiersvliegtuigen."
"Dat kunnen we zo verhelpen."
"Je wilt onze jagers overdragen aan KD Avia?", vroeg de president nu ongelovig.
"Op papier is alles mogelijk", antwoordde Borya schouderophalend.
Deze woorden veroorzaakten een grimas bij de president. Hij zag al voor zich hoe deze gevechtsvliegtuigen van een nieuw logo werden voorzien om door KD Avia op bestelling te worden ingezet voor de verdediging van het luchtruim. Het had veel weg van de particuliere militaire ondernemingen, waar voornamelijk de Amerikanen gebruik van maakten. Daar was ook van alles mis mee. Hij had op internet over bekend geraakte problemen van deze bedrijven gelezen en in het verleden daar smadelijk om moeten lachen.
"Het zal het ook makkelijker maken om buitenlandse piloten te rekruteren", voegde Borya er bedachtzaam aan toe.
Hij gaf de president de benodigde tijd om er over na te denken, maar begon door de rimpels op het voorhoofd van de man het ergste te vrezen.
"Het is een onzinnig voorstel", merkte Shurik op.
"We hebben de onderdelen nodig als we volgend jaar nog een luchtmacht willen hebben."
"Hoor je mij soms zeggen dat ik er tegen stem?", snauwde de president.
De kolonel zweeg. Hij had blijkbaar te vroeg gereageerd.
Su-27SM jager
Het besturen van de gevechtsjager was voor Leonty spannender dan de grootste achtbaan die er op de wereld te vinden was. De kracht van de twee Saturn/Lyulka AL-31FM1 Turbofan motoren was indrukwekkend en de Kaliningrader beproefde momenteel de wendbaarheid van het toestel. Op de top van de looping werd hij afgeleid door het speelgoedbeertje, dat los was geraakt en zich nu boven zijn hoofd bevond. De harige knuffel gleed over de glazen cockpitkap en verdween uit het zicht. Hij had het van een strik voorziene beertje gekregen van zijn vriendin. Ze was nu helaas zijn ex, nadat ze hoorde dat hij bereid was voor de overgangsregering te blijven vliegen. Hij vermoedde dat ze onder druk van haar familie en omgeving was gezet, maar al deze gedachten losten op zodra hij de F-16 zag. De Poolse piloot had ook een looping gemaakt, aan zijn kant van de grens. Het was een onuitgesproken uitdaging, die Leonty bereid was om onmiddellijk aan te gaan. Zijn vertrouwen groeide nu hij dagelijks de lucht in mocht, met weinig beperkende restricties.
Wat hem echter ook bij bleef was zijn bezoek aan de 150e firma voor revisie van vliegtuigen en helikopters. In het verleden had hij de bij het vliegveld Chkalovsk gelegen werkplaatsen zelden zoveel aandacht geschonken. De daar werkzame technici werkten tot voor kort aan verschillende typen helikopters van zowel de luchtmacht als marine en de Tu-22M3 bommenwerpers. Vooral naar het laatste toestel was zijn interesse uitgegaan. De technici hadden hem veel bijzonderheden over het grote vliegtuig kunnen vertellen. De kwetsbaarheid ervan benadrukt, als het op de juiste plaats werd getroffen. Ze hadden er een indrukwekkend aantal tekeningen bij gehaald en deze op de vloer uitgespreid. De hoeveelheid aan informatie waarover deze mensen beschikten had hem bijna overspoeld.
Nooit eerder had hij aan de belangrijkheid van het grondpersoneel gedacht, die de Su-27, waarin hij vloog, onderhield. De geringe omvang van het luchtregiment had Borya in staat gesteld om werkwijzen van andere luchtmachten te beproeven. Zo was de kolonel begonnen met aan elk toestel een vaste onderhoudsploeg toe te wijzen, met een onderofficier die de verantwoordelijk droeg voor het eindresultaat. Een verkeerd gemonteerd onderdeel kon voldoende zijn om het toestel te laten neerstorten. Het had Leonty in ieder geval zijn ogen doen openen, na er eerst sceptisch tegenover deze wijzigingen te hebben gestaan.
In het verleden was hij in zijn rol als officier veel meer betrokken geweest bij het onderhoud. Hij bestuurde nu slechts als een tijdelijke huurder het toestel, maar de onderhoudsploeg was de gezamenlijke eigenaar ervan. Het rechtvaardigde de naam van de sergeant op de romp van het vliegtuig. Leonty was hen allen meer gaan waarderen, dan voorheen het geval was geweest. Zodra hij was uitgespeeld en geland, moest de onderhoudsploeg zich weer om het gevechtsvliegtuig ontfermen, om het gereed te maken voor de volgende vlucht. Het was heel anders dan in het leger, waar dienstplichtigen op de vijand zou worden afgestuurd. Deze laag in rang zijnde mensen konden zelf wel bedenken dat niet iedereen er ongedeerd vanaf zou komen als dit gebeurde. Bij de luchtmacht waren het juist de officieren die op de vijand afgingen. Hij moest bewijzen dat hij hun inzet waard was, elke dag opnieuw. Het vertrouwen dat ze in hem hadden wilde hij op geen enkele wijze beschamen.
27 december, Kaliningrad
Een jonge vrouw bevond zich in een kantoor zonder ramen, waar ze naar was door verwezen. Nadenka was ingegaan op de uitnodiging voor een sollicitatiegesprek. Voor het eerst sinds lange tijd had ze weer aandacht aan haar uiterlijk besteed. Het was fijn geweest om weer lange tijd achter de spiegel door te brengen. Een eerste indruk kon je slechts één keer maken en dat wilde ze goed doen. Het had voor voldoende afleiding gezorgd en dat kon ze zeer goed gebruiken.
Het was alsof ze bij aankomst een geheel andere wereld had betreden. Peinzend keek Nadenka naar het woordenboek. Onheilspellender was het als presse-papier dienst doende pistool. Misschien had de geüniformeerde man achter het bureau haar helemaal verkeerd begrepen. Het was haar wel duidelijk dat hij een buitenlander was. Hij had al een paar maal iets gezegd, waarbij ze nauwelijks haar lachen had kunnen inhouden. Ze was blij dat ze op de uitnodiging was ingegaan, maar het was ook tijd voor de waarheid geworden. "Ik heb H.I.V., meneer." Ze had de letters onafhankelijk van elkaar met nadruk uitgesproken. Het was ook de reden waarom ze was ontslagen op school. Ze vond het daarom zo merkwaardig dat hij bereid was om haar toch te woord te staan.
"Beïnvloed het je rijgedrag?", vroeg Sander.
Ze keek hem verward aan. Zodra ze bekende besmet te zijn werd dit vaak het onderwerp van elk gesprek alsof zij en deze ziekte één waren en niet meer van elkaar te onderscheiden. "Nee, meneer."
Hij knikte en ging over tot vragen waarvan de antwoorden voor hem van groter belang waren. Waarbij hij af en toe voor haar moeilijk te volgen was. Zozeer zelfs dat hij af en toe zijn woordenboek moest raadplegen. Wat op een bepaald ongeduldige wijze gebeurde als ze hem de beduimelde bladzijden zag omslaan.
"Zorg voor een uniform en dan kan je morgen beginnen."
"Dat is het?", vroeg ze tenslotte.
"Wat wil je er nog meer over zeggen?"
Nadenka haalde haar schouders op. Ze was gewend geraakt om te worden beoordeeld op een impulsieve beslissing tijdens een turbulente periode van haar relatie. Waarschijnlijk zou ze er over hebben gezwegen als ze er geen gevolgen aan had overgehouden, maar dat was wel het geval geweest. Ze was besmet geraakt met een seksueel overdraagbare aandoening en dat had haar hele leven overhoop gehaald. "Geen enkele arts zal mij voor militaire dienst goedkeuren." Er bleek meer nodig te zijn om hem te laten begrijpen wat ze bedoelde. Tot hij eindelijk door had waarop ze doelde en met verbijsterend gemak haar woorden wegwuifde. Het deed haar tegelijk afvragen hoe belangrijk de mening van de dokter voor deze man was.
"Ik heb een chauffeur nodig. Een wagen heb ik al geregeld."
Hij had eenvoudig beslag gelegd op een UAZ-3907 terreinwagen. Het amfibievoertuig had op een vergeten plaats ergens in een opslagplaats gestaan. Soldaten waren bezig geweest om de zeilen te verwijderen waaronder het voertuig verborgen was gegaan. Hij was op het juiste moment gearriveerd. Al had de bevelvoerende officier hier heel anders over gedacht. Het pleit was snel beslecht toen de luitenant het telefoonnummer intoetste, dat de Nederlander grijnzend had op genoemd. De ongelukkige officier had een woedende kolonel aan de lijn gekregen. Om zijn fout te compenseren had hij de soldaten meteen aan het werk gezet om de wagen gebruiksklaar en schoon gemaakt af te leveren bij de Nederlander.
"Ik word dan je chauffeuse", corrigeerde ze hem. Het was alsof hij één van haar jeugdige leerlingen was.
Sander glimlachte. Voor iemand anders kon het misschien neerbuigend hebben geklonken, maar hij vatte het anders op. "Oh, ja, je bent een lerares en geeft les in taal." Precies wat hij goed kon gebruiken. Hij gebaarde naar de deur. "Ingerukt."
Militaire bevelen gingen hem beter af dan een gesprek met iemand aanknopen. Deze waren over het algemeen kort, duidelijk en zakelijk. Nadenka stond op. Aarzelend of ze nu moest salueren of een hand uitsteken. Hij nam haar zelfs deze twee mogelijkheden uit handen door zijn aandacht op de computer te vestigen. Het was alsof ze had opgehouden te bestaan voor hem. Hoofdschuddend verliet ze het krappe en slecht geventileerde kantoor. Het had voor haar gevoel meer weg van een grote bezemkast, dat voor deze gelegenheid was omgevormd tot een werkkamer.
Kaliningrad
De man voor de camera was onherkenbaar in beeld. Het uniform moest de kijkers overtuigen dat hij een soldaat was, maar bewijzen er voor werden niet geleverd. Op de achtergrond was een Russische vlag gehangen, maar de aandacht van de officieren om de monitor moest uitgaan naar het bord in de handen van de jongeman.
Sander keek er met een kritische blik naar. Het deed hem bijzonder weinig hoe de jongeman duidelijk maakte tegen een oorlog met de Kaliningraders te zijn. "Hoe weten we dat hij een Rus is?"
De onschuldige vraag was een onmiddellijke domper op de vreugde om het bureau heen.
"Dat is een Rus."
Fronsend keek Sander naar de officier. Hij had nog moeite met het onthouden van rangen, maar volgens de Nederlander moest de man tegenover hem een majoor zijn. "Kan je dat bewijzen?"
"Het is een Russische soldaat."
"Ik heb je al de eerste keer gehoord" Sander zuchtte een keer. "Je hebt dus geen enkel bewijs voor zijn nationaliteit of dat het zelfs een echte soldaat is."
De officier draaide zich daarop om en liep boos weg. Sander keek hem even verbaast na, voor hij zijn aandacht weer verlegde naar de op internet verschenen afbeelding. Het was al een onthutsend aantal keren bekeken en dit nam alleen nog maar toe nu in de media de aandacht erop was gevestigd. Het lag echter niet in Sanders aard om achteloos alles aan te nemen van wat er werd gezegd of laten zien. Het was immers heel goed mogelijk dat de Kaliningraders hier achter zaten. Al speelden de mensen om hem heen hun rol van onwetenden dan wel heel overtuigend. Hij legde in plaats daarvan de verantwoordelijkheid voor het maken van de foto en plaatsen ervan bij niemand neer, maar bekommerde zich in plaats daarvan meer om de gevolgen. Het kwam voor een ruime meerderheid van degenen die er een reactie onder achter gelaten hadden in ieder geval over als een geloofwaardige boodschap van een ongeïdentificeerde soldaat uit het Russische leger. Iedereen in het vertrek hoopte dat het navolging zou krijgen van andere militairen uit de Russische strijdkrachten. Sander vroeg zich af wat voor invloed het zou hebben op de motivatie van deze militairen als één van hen daadwerkelijk zich tegen de vanuit Moskou georkestreerde inspanningen keerde om de Republiek Kaliningrad in een volgzaam land te veranderen. Zonder een eigenzinnige president aan het hoofd ervan, die zelf bepaalde welke koers het land naar de toekomst bewandelde.
"Laten we hopen dat iedereen het voor de waarheid aanneemt."
"Ik hoop het ook", bevestigde de kolonel.
Hij was naast de Nederlander komen staan. Eerst had de Kaliningrader aangenomen dat het pessimisme van de man diens mening had gekleurd, maar hier kwam hij al snel op terug. Sander wees hem op enkele onduidelijkheden in de foto, waardoor het hem argwanend had gestemd over de identiteit van de jongeman. Sinds hij zelf een uniform droeg was hij scherper gaan letten op de kleding van militairen. Ook de soldaat op de foto ontkwam niet aan zijn scherpe blik.
De kolonel knikte een paar keek. Hij begon nu ook te twijfelen. "De pauze is voorbij." Iets beters wist hij niet te verzinnen om de officieren en de Nederlander weer aan het werk te krijgen. Borya keek nog een paar tellen naar de jongeman, waarvan hij de nationaliteit voor het gesprek met Sander nooit in twijfel had getrokken. Hoofdschuddend keerde hij zich ervan af. Hij had belangrijkere zaken om zich over te buigen.
'